સેલ્ફ એસ્ટીમ વિશેના સાચાજૂઠા ખ્યાલો : સૌરભ શાહ

(વિલ પાવર સિરીઝનો દસમો હપતો)
(ગુડ મૉર્નિંગ ક્લાસિક્સ, સોમવાર, 21 સપ્ટેમ્બર 2020)

સેલ્ફ કૉન્ફિડન્સ અને વિલ પાવર વિશેની સિરીઝના આ અંતિમ હપતામાં સેલ્ફ એસ્ટીમ વિશે થોડી વાતો કરી લઈએ.

આત્મ સન્માન એટલે પોતાના માટેનું ગૌરવ. કેટલાક લોકો પોતાના વ્યર્થ ઈગોને સેલ્ફ એસ્ટીમ ગણીને પોતાના જ પગ પર કુહાડો મારતા હોય છે.

ઈગો હોવો એ સારી વાત છે અને ઈગો હોવો એ ખરાબ વાત પણ છે. વાતવાતમાં ‘હું આમ’ અને ‘હું તેમ’ એવો ભાવ બીજાઓ સમક્ષ વ્યક્ત કરનારા લોકો હકીકતમાં લઘુતાગ્રંથિથી પીડાતા હોય છે. એમનામાં ઈન્ફિરિયોરિટી કૉમ્પ્લેક્સ હોય છે, કારણ કે તેઓ પોતે ઈન્ફિરિયર જ હોય છે. પોતાનું વામણાપણું છાવરવા તેઓ ઈગો દેખાડતા ફરતા હોય છે. આની સામે કેટલાકને ખબર હોય છે કે પોતે કોણ છે, કઈ કક્ષાનું કામ કર્યું છે. આવા લોકો પોતાના ઈગોને સાચવવા નહીં, પણ પોતાનું આત્મસન્માન સાચવવા અમુક રીતે વર્તતા હોય છે.

બે દાખલા આપું તમને. ચંદ્રકાન્ત બક્ષી એક મહાન સર્જક હતા. પણ એમણે ક્યારેય વૈચારિક બાબતે કે અન્ય કોઈ બાબતે બહાદુરીનું કે શૌર્યનું કામ નહોતું કર્યું. આમ છતાં તેઓ સતત પોતાને વીર ગણાવતા રહેતા, બીજાઓને એ બાબતમાં ઊતારી પાડતા. બક્ષીની હયાતીમાં જ ઘણી વખત કહ્યું છે કે બક્ષીની છાતીના વાળ હકીકતમાં વિગ હતી.

આથી વિરુદ્ધ મિર્ઝા ગાલિબ હતા. એક વખત એમને બેકારીના દિવસોમાં ફારસીના ઉસ્તાદ તરીકેની સારા પગારવાળી નોકરી મળી રહી હતી. ગાલિબે કહેવડાવ્યું કે મને પાલખી લેવા મોકલો તો આવું. પાલખી આવી અને ગાલિબ ગયા પણ ત્યાં એમને આવકાર આપવા માટે કોઈ બહાર આવ્યું નહીં. ગાલિબ નોકરી લીધા વિના પાછા આવી ગયા.

આને કહેવાય ખુમારી અને આને કહેવાય બહાદુરી. જે સંજોગોમાં બીજા કવિઓ, લેખકો, સાહિત્યકારો સત્તાધીશોની પગચંપી કરતા હોય તે સંજોગોમાં ગાલિબે પોતાનું આત્મસન્માન જાળવી રાખ્યું. કારણ કે ગાલિબ જાણતા હતા કે પોતે કઈ કક્ષાના સર્જક છે. ગાલિબ પોતાના વિશે ખોટા ભ્રમમાં નહોતા. મૃત્યુના દોઢસો વર્ષ પછી પણ પ્રજાને ગાલિબની ગઝલો, ગાલિબની વાતો યાદ છે. મોટા ભાગના સાહિત્યકારો અવસાનના બે-પાંચ કે દસ-વીસ વર્ષ પછી જનમાનસ પરથી ભૂંસાઈ જતા હોય છે.

આત્મસન્માન બેધારી તલવાર છે. તમારું આત્મસન્માન સાચવવા જતાં તમે પોતે જ તમને ઈજા કરી બેસો એવું બને.

પોતાનું આત્મસન્માન કેવાં લોકો સાચવી શકે?

સૌ પ્રથમ તો એવા લોકો જેઓ પોતાના વિશે ખોટા વહેમમાં રાચતા ન હોય અને બીજાઓને પણ પોતાના વિશે વહેમમાં રાખતા ન હોય. મારી પાસે કાર હોય જ નહીં અને હું ટ્રેન-બસ-રિક્શામાં જ અવરજવર કરતો હોઉં અને કોઈ દિવસ મને મારો મિત્ર કે મારો ચાહક મને પ્રવચનસ્થળે લાવવા-લઈ જવા માટે એની મર્સીડીસ કે જેગ્વાર મોકલી આપે અને હું માની બેસું કે હું આવી ગાડીઓમાં જ ફરવાને લાયક છું અને મારા શ્રોતાઓ આગળ ડંફાસ મારીને કૉલર ટાઈટ કરું તો મારા જેવો મૂરખ બીજો કોઈ નહીં. મારે સ્વીકારવું જોઈએ કે મારી આર્થિક હેસિયત શું છે. તમે જ્યારે તમારી ઓકાત બહારનું વર્તન કરવા જાઓ ત્યારે તમારી સેલ્ફ એસ્ટીમનો ભોગ લેવાતો હોય છે.

બીજું. મારા દરેક વર્તન માટે મારે જવાબદારી સ્વીકારવી જોઈએ. ફલાણાએ મને ફસાવી દીધો, ઢીકણાને કારણે હું ઉપર ના આવી શક્યો, આણે મને મિસગાઈડ કર્યો, તેણે મારી ચાડી ખાધી એવા બહાનાં કરનારી વ્યક્તિ કોઈ દિવસ પોતાની સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવી ના શકે. જે માણસ પોતાની જિંદગીમાં બનતી રહેતી તમામ બાબતો માટે પોતાને જવાબદાર માને છે. એટલું જ નહીં બીજાઓ સમક્ષ પણ પોતાની જવાબદારી કબૂલ કરે છે તેને જ આત્મસન્માન પ્રાપ્ત થાય છે અને તેને જ પોતાની સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવવાનો હક્ક છે.

ત્રીજી વાત. ગંગા ગયે ગંગાદાસ અને જમના ગયે જમનાદાસવાળી પ્રકૃતિ ધરાવતા લોકો ક્યારેય સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવી નહીં શકે. બીજાઓની ‘હા’માં હા અને ‘ના’માં ના પુરાવીને એમને વહાલા થઈને પોતાનું કામ કઢાવી લેવાની વૃત્તિ ધરાવનારા અનેક લોકોને તમે તમારી આસપાસ જોયા હશે. ક્યારેક આપણે પોતે આવું વર્તન કરી બેઠાં હોઈશું. આવી રીતે વર્તનારા લોકો પોતાની સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવી શકતા નથી. કારણ કે, સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવવા માટે તમારે કશાકનો ભોગ આપવો પડતો હોય છે, કશુંક જતું કરવું પડતું હોય છે. જો તમે તમારા સ્વાર્થની કોઈ વાત જતી કરવા ન માગતા હો તો તમારે આત્મ સન્માનને નેવે મૂકીને બીજાના ઓશિયાળા બની જવું પડે એ સ્વાભાવિક છે.

ચોથી વાત, બીજાનાં આત્મસન્માનનો આદર કરીએ. બીજાની સેલ્ફ એસ્ટીમને કચડી ન નાખીએ. જે લોકો સતત બીજાને ઉતારી પાડવાની ટેવ ધરાવતા હોય, જેમને એમ જ હોય કે હું એકલો ગ્રેટ અને બાકીના બધા તો વહેંતિયા છે એ લોકો વખત આવ્યે પોતાના આત્મ સન્માનને ગીરવે મૂકી દેતાં અચકાતાં નથી. કારણ કે એમને ખબર હોય છે કે અન્યથા એમની તથાકથિત મહાનતા છીનવાઈ જશે. તેઓ ખાનગીમાં સેલ્ફ એસ્ટીમ વેચીને જાહેરમાં બીજાઓને ઊતારી પાડવાનું ચાલુ રાખશે, જેથી પોતાનો ઈગો અખંડ રહે. હકીકતમાં આવા લોકોની પર્સનાલિટી પરનું વરખ સહેજ ઉખાડીને તમે જુઓ તો ખ્યાલ આવશે કે તેઓ કેટલા તૂટી ગયેલા છે. કવિ હરીન્દ્ર દવેએ એક જુદા સંદર્ભમાં લખેલો શેર યાદ આવે છે : મારું સ્વમાન રક્ષવા જાતાં કદી કદી/હું કરગરી ગયો છું, મને યાદ પણ નથી.

પાંચમી અને છેલ્લી વાત સ્વમાન વિશેની તે એ કે જેમનામાં વિલ પાવર છે અને જેમનામાં સેલ્ફ કૉન્ફિડન્સ છે એમને ક્યારેય કૃત્રિમ રીતે સેલ્ફ એસ્ટીમ જાળવવાની જરૂર પડતી જ નથી. તમારી પાસે તમારી તમામ શક્તિ-પ્રતિભા નિચોવીને કામ કરવાનો વિલ પાવર હોય અને તમને તમારામાં વિશ્વાસ હોય કે તમે જે માર્ગે આગળ વધી રહ્યા છો તે સાચો અને સારો છે તો તમારું આત્મસન્માન તમારા કોઈ પ્રયત્નો વિના સચવાતું રહેશે. કોઈને બતાવી આપું કે હું કોણ છું એવી માનસિકતા ધરાવનારાઓ કે પછી હું અમુક રીતે ઍટિટ્યૂડ દેખાડીશ તો જ સામેવાળાને મારી મહત્તા સમજાશે એવું માનનારા લોકો ન તો બીજાનું આત્મ સન્માન જાળવી શકે છે ન એમનું પોતાનું.

આ પ્રકારના વિષય લઈને લાંબી સિરીઝ લખવાની મને ખૂબ મઝા આવતી હોય છે. ભરપૂર મૌલિક વિચારોને લઈને આવી હોય એવી મારી શ્રેણીઓમાંની આ એક હતી. હવે થોડોક પોરો ખાઈએ. આ તમામ શૃંખલાઓને એક દોરામાં પરોવીને એને ભવિષ્યમાં એક પુસ્તકનું સ્વરૂપ આપીએ.

••• ••• •••

આટલું વાંચ્યું છે તો બે મિનિટ રોકાઈને થોડું વધુ વાંચી લો.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને સપોર્ટ કરવા માટેની અપીલ : સૌરભ શાહ

પ્રિય વાચકો,

ગુજરાતી ભાષાના સૌથી વધુ વંચાતા, વખણાતા અને ચર્ચાતા લેખક-પત્રકારોમાંના એક સૌરભ શાહ તમને રોજ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ દ્વારા મળે છે.

તમે જાણો છો એમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ કોઈપણ જાતના કૉર્પોરેટ ફન્ડિંગ વિના ચાલતું સ્વતંત્ર, તથા કોઈનીય સાડીબારી ન રાખતું ડિજિટલ મિડિયા છે અને એટલે એ ભરોસાપાત્ર છે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ની તમામ વાચનસામગ્રી સૌ કોઈ માટે ઓપન છે, વિના મુલ્યે ઉપલબ્ધ છે.

વધુ ને વધુ વાચકો સમજી રહ્યા છે કે મિડિયાની વિશ્વસનીયતા સામે પ્રશ્નો ઊભા થતા જાય છે એટલે કાણાને કાણો કહેવાની હિંમત રાખનારા અને સજ્જનો તથા રાષ્ટ્રપ્રેમીઓનો નિર્ભીક બનીને પક્ષ લેનારા ‘ન્યુઝપ્રેમી’ જેવા પ્લેટફૉર્મને અડીખમ રાખવા તમારા સપોર્ટની જરૂર છે.

‘ધ ક્વિન્ટ’, ‘ધ પ્રિન્ટ’, ‘ધ વાયર’, ‘સ્ક્રોલ’ કે બીજાં ડઝનેક તોતિંગ અંગ્રેજી ડિજિટલ મિડિયા કરોડો રૂપિયાનું ફંડિંગ ઉભું કરીને પોતાના એજન્ડાને— કામકાજને આગળ વધારી રહ્યા છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ આવી રીતે કામકાજ કરવામાં માનતું નથી. ઇન્વેસ્ટર્સ પાસેથી કરોડો રૂપિયા ઉઘરાવ્યા પછી અમુક મિડિયા કરોડરજ્જુ વિનાનાં બની જતાં હોય છે. ઇન્વેસ્ટરોનો વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિઓને ઉત્તેજન આપવાથી સચવાતો હોય ત્યારે મિડિયાએ પણ વાચકોનો દ્રોહ કરીને, વાચકોને ઊંધા રવાડે ચડાવીને એન્ટી-નેશનલ ન્યુઝ અને એન્ટી-નેશનલ વ્યુઝ આપવાની પ્રવૃત્તિમાં જોરશોરથી ભાગ લેવો પડતો હોય છે.

આ જ કારણોસર ‘ન્યુઝપ્રેમી’માં જાહેરખબરો પણ ઉઘરાવવામાં નથી આવતી. જે ઘડીએ એડવર્ટાઇઝરના વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ ન જળવાય એ જ ઘડીએ કાં તો તમારો હાથ આમળીને તમારી પાસે તેઓ પોતાનું ધાર્યું કરાવતા થઈ જાય અને વાચકો ગેરમાર્ગે દોરવાઈ જાય, કાં પછી તમારી નૌકાને મધદરિયે હાલકડોલક કરીને ડુબાડી દેવાની ધમકી આપવામાં આવે.

કોઈ પણ સારી પ્રવૃત્તિ ટકાવી રાખવી હોય અને એને ફેલાવવી હોય તો એ માટે બે મુખ્ય બાબતોની ખાસ આવશ્યકતા હોવાની. પરસેવો અને પૈસો. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને હજારો વાચકોમાંથી લાખો અને લાખોમાંથી કરોડો સુધી લઈ જવાની મહેનત વન પેન આર્મીસમા સૌરભ શાહ દ્વારા 24×7 થઈ રહી છે. ( એક વાચકે ‘ વન કેન’—one pen, one man, one can—નું બિરૂદ આપ્યું છે. કોઈ એક લેખની કમેન્ટમાં છે.)

‘ન્યુઝપ્રેમી’નું લેખન-સંપાદન તથા એની સાજસજ્જા મુંબઈમાં થાય છે. ટાઇપસેટિંગ ભાવનગર અને અમદાવાદમાં થાય છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના એડમિનિસ્ટ્રેશનની જવાબદારી પૂણેથી નિભાવવામાં આવે છે અને ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ટેક્નિકલ સપોર્ટ બેંગ્લોર સ્થિત ગુજરાતી ટેકનોક્રેટ આપે છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની હિન્દી આવૃત્તિ માટેનું અનુવાદકાર્ય મુંબઈ – અમદાવાદમાં થાય છે.

તમારા સપોર્ટની આશાએ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના દરેક આર્ટિકલમાં જાહેરખબરોની જગ્યાએ અપીલની સૂચના/લિન્ક મૂકાય છે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ તમારા સ્વૈચ્છિક આર્થિક સપોર્ટથી અડીખમ રહી શકશે, વધુ વાચકો સુધી પહોંચી શકશે અને નિયમિત ધોરણે સમૃદ્ધ વાચનસામગ્રી ક્રિયેટ કરી શકશે. તમારામાંના દરેકે દરેક વાચકનો સ્વૈચ્છિક સહયોગ મળે તે આવકાર્ય છે. તમારા તરફથી મળનારી કોઈ પણ નાની કે મોટી રકમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ માટે ખૂબ ઉપયોગી થવાની છે.

દર એક-બે અઠવાડિયે કે મહિને-બે મહિને મળતો તમારો નિયમિત પ્રતિસાદ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની ઇમ્યુનિટી વધારશે અને ઝંઝાવાતો સામે ટકી રહેવાની ક્ષમતામાં ઉમેરો કરશે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને તમે બેન્ક ટ્રાન્સફર દ્વારા કે પછી પેટીએમ, ગુગલ પે કે યુપીcomઆઈ ટ્રાન્સફર દ્વારા રકમ મોકલીને સ્ક્રીન શૉટ 9004099112 પર વૉટ્સએપ કરો અથવા HiSaurabhShah@gmail.com પર મેઇલ કરો.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ઑલરેડી સપોર્ટ કરી રહેલા વાચકોનો હ્રદયપૂર્વક આભાર અને સૌ કોઈ માટે સદભાવ તથા શુભેચ્છાઓ.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ વિશે વધુ જાણવાની ઇચ્છા થાય તો આ લિન્ક ક્લિક કરો : https://www.newspremi.com/gujarati/support-newspremi/