જો હું પિતાને બદલે માતા હોત તો : સૌરભ શાહ

( તડકભડક: ‘સંદેશ’, ‘સંસ્કાર’ પૂર્તિ, રવિવાર, ૧૪ મે ૨૦૨૩ )

જો હું વડાપ્રધાન હોત તો જેવી જ આ કલ્પના છે. એકદમ ફાર ફેચેડ, અશક્ય અને ક્યારેય સાકાર ન થવાની હોય એવી. પણ વડાપ્રધાનવાળી કલ્પનાના નિબંધો છેક સ્કૂલકાળથી લખતા આવ્યા છીએ. તો પછી આ વિષય પર પણ કેમ એકાદ લેખ ન ફટકારીએ?

જો હું અત્યારે માતા હોત તો મા બનતાં પહેલાં, મારા પ્રથમ બાળકને જન્મ આપતાં પહેલાં, મેં છ-બાર મહિનાનો કોઈ કોર્સ જોઈન કરી લીધો હોત જેમાં મને શીખવાડવામાં આવતું હોત કે માતા બન્યા પછી મારી કઈ કઈ જવાબદારીઓ વધવાની છે અને તે જવાબદારીઓને મારે કેવી રીતે નિભાવવાની છે. મને ખબર છે ત્યાં સુધી ભારતમાં કે વિદેશમાં આવા કોઈ કોર્સ નથી. હોવા જોઈએ.

કારણકે પ્લેન ચલાવતાં પહેલાં ટ્રેનિંગ લેવી પડે નહીં તો અકસ્માત થાય. માતા બનતાં પહેલાં પણ માતા બનવાની તાલીમ લઈને લાયસન્સ મેળવવું પડે. માતૃત્વ તો નૈસર્ગિક છે, આપોઆપ તમે શીખી જાઓ એવું કહેવાય છે. એ વાતમાં દમ નથી. આપણી આસપાસ અસંખ્ય માતાઓ છે જેમણે નાસમજીમાં ઉછરેલાં સંતાનો આજે સમાજ માટે બોજારૂપ છે. ( અહીં ક્યાંય મારી પર્સનલ વાતો નથી. મારો ઉછેર મારી માતાએ અને મારા પિતાએ કેવી રીતે કર્યો તેની વાતો મારી આત્મકથામાં, જે હું ક્યારેય લખવાનો નથી!)

માતા બનતાં પહેલા જ નહીં, પત્ની બનતાં પહેલાં પણ દરેક સ્ત્રીએ છ-બાર મહિનાનો કોર્સ કરવો જોઈએ જેમાં શીખવાડવામાં આવે કે પત્ની બન્યા પછી કઈ કઈ જવાબદારીઓ વધવાની છે અને તેને કેવી રીતે નિભાવવાની છે. ( અફકોર્સ પતિ અને પિતા બનતાં પહેલાં પુરુષે પણ આવા કોર્સ કરવા જોઈએ પણ એ બધી વાતો ફાધર્સ ડે વખતે આજે મધર્સ ડેને પોંખીએ)

માતા બનતાં પહેલાં માત્ર ઉમંગ હોય છે- આવનાર શિશુ કેવું હશે, એને કેવી રીતે રમાડીશું, એના માટે શું શું ખરીદી કરીશું, એને ક્યા પ્લેગ્રુપમાં મૂકીશું, કઈ સ્કૂલમાં એ જશે, ભવિષ્યમાં એ શું બનશે?

આવનાર બાળક તમારી અધૂરી કે રહી ગયેલી ઈચ્છાઓ પૂરી કરવા માટે જન્મવાનું નથી એવું કોઈ તમને કહેતું નથી. તમને પોતાને પણ એવી કોઈ સમજણ હોતી નથી. તમારી ઉંમર બહુ બહુ તો કેટલી હોવાની? વીસ? પચ્ચીસ? કદાચ ત્રીસ.

આવનાર બાળક પાસે એક સ્વતંત્ર દિમાગ છે. અને તમે જેમ તમારી જિંદગી તમારી રીતે જીવવા માગો છો, બીજા કોઈની દખલગીરી વગર, એમ એને પણ પોતાની જિંદગી પોતાની રીતે જીવવાની હોંશ હોવાની, હોંશ જ નહીં માત્ર-જીદ પણ હોવાની એવું તમારા મગજમાં ક્યારે સ્કૂરતું જ નથી. માતા તરીકે તમે બાળકના ઉછેર માટે જે જે કર્યું, તમારા જીવનનો ભોગ આપ્યો, તમારી સગવડોનો ત્યાગ કર્યો એ જ બધું તમારા મનમાં ઘુમરાતું હોય છે અને આ `ત્યાગ’નો `બદલો’ મેળવવાની ભાવના માતાઓના મનમાં આજીવન સળવળતી રહે છે. સંતાન પોતાની મા માટે મોટા થયા પછી જે કંઈ કરે એ માતાને ઓછું જ લાગતું હોય છે અને માતાની આ લાગણી અપ્રગટ નથી રહેતી એટલે સંતાન પોતે આજીવન, માતાના સ્વર્ગવાસ પછી પણ, ગિલ્ટ અનુભવ્યા કરે છે કે હાય, હાય, મેં મારી માતા માટે જેટલું કરવું જોઈતું હતું એટલું કર્યું નહીં.

માતા બનતાં પહેલાં જ મારામાં આવી સમજણ આવી ગઈ હોત તે મેં સુનિશ્ચિત કર્યું હોત.

મારાં સંતાનોને મેં ક્યારેય માવડિયા ન બનવા દીધાં હોત. મારી દીકરીની બેસ્ટફ્રેન્ડ હું છું, એ પોતાની જિંદગીની બધી (બધી એટલે બધી જ) વાતો મારી સાથે શેર કરે-આવાં બણગાં હું ફૂંકવા માંડું એ રીતે હું દીકરીને ન ઉછેરતી હોત. મારા દીકરાને એની પત્ની માવડિયો કહેતી હોય એવી પરિસ્થિતિ મેં ક્યારેય ઊભી ન થવા દીધી હોત.

સંતાનો સમજણા થાય એ પછી એમના પર મા-બાપનો મર્યાદિત હક્ક રહેતો હોય છે. મોટાભાગનાં મા-બાપને વહેમ હોય છે કે અમે કેટકેટલો ભોગ આપીને અમારાં બાળકોને ઉછેર્યા છે. મેં નવી સાડી લેવાનું જતું કરીને દીકરી માટે દિવાળી પર નવું ફ્રોક લીધું કે પછી પિતા તરીકે મેં મારું વાર્ષિક બોનસ મારા સંતાનોને કાશ્મીરની ટુર પર મોકલવામાં ખર્ચી નાખ્યું, મારા માટે હપ્તે-હપ્તે ટુ વ્હીલર ખરીદવાની બદલે. આવું બધું.

આ કે આવા તમામ `ત્યાગ’વિના પણ તમારો દીકરો (કે તમારી દીકરી) ઉછરી ગયાં હોત- અનાથાશ્રમમાં કે ફૂટપાથ પર લાખો બાળકો ઉછરતાં હોય છે. માબાપ જે કંઈ કરે છે, પોતાનાં સંતાનો માટે, તે કંઈ એમના પર ઉપકાર નથી હોતો. એની પાછળ કુદરત સહજ લાગણીઓથી માંડીને સ્વાર્થ અને લાંબી ગણતરીઓ પણ હોવાની જ. સંતાનના કુમળા વર્ષોમાં એને ઉછેરીને એ વર્ષોનું વ્યાજ આખી જિંદગી માગ્યા કરવું માબાપોને શોભતું નથી.

માતા તરીકે એક મહત્વની વાત મેં મારા સંતાનોને એ શીખવી હોત કે મારા જેટલું જ માન તમારા પિતાને આપતાં શીખો. તમારો બાપ પણ તમારી મા જેટલો જ અગત્યનો છે તમારી જિંદગીમાં. નોર્મલી કુટુંબમાં માબાપ વચ્ચે એક વણલખી સમજૂતી સ્થપાઈ ગયેલી હોય છે કે જમવામાં જગલોને કૂટવામાં ભગલો. પિતા ભલે કમાઈને પૈસા ઘરમાં લાવે પણ એ પૈસામાંથી દીકરાને ફૂટબોલ રમવાના ક્લાસમાં રોજ માતા લેવા મૂક્વા જતી હોય. એટલે નાનપણથી જ દીકરાના મનમાં ઘૂસી જાય કે મમ્મીએ મારા માટે કેટલો ભોગ આપ્યો! પિતા આખો મહિનો નોકરી-ધંધામાં જીવ રેડી દે પણ એ પૈસામાંથી વેકેશન પર જવા માટેની ખરીદી કરવા મમ્મી મોલમાં લઈ જાય એટલે દીકરીને મમ્મી વહાલી લાગે. માતાને છૂપે ખૂણે આ બધું ગમતું હોય છે. પિતાને ભાગે શું આવે! દીકરો કે દીકરી કંઈક ખોટું કરે ત્યારે એને ધમકાવવાના, ગુસ્સે થવાનો ડીપાર્ટમેન્ટ માતાએ પોતાની પાસે રાખવાને બદલે પિતાના ગળામાં પહેરાવી દીધો હોય છે. મારા પપ્પા બહુ ગુસ્સાવાળા આવી છાપ મોટી ઉંમરે પણ સંતાનોના મગજમાંથી ભૂંસાતી નથી એવું કારણ માતાનું આ મેનિપ્યુલેશન!

જો હું માતા હોત તો મેં મારા સંતાનોના જન્મ બાદ મારા જીવનને સંતાન કેન્દ્રી ન બનાવી દીધી હોત. મારું પણ આગવું અસ્તિત્વ છે, મારું પણ અલગ જીવન છે. મેં કંઈ આજીવન માતા બની રહેવા માટે જન્મ નથી લીધો. સંતાનોને જીવનના કેન્દ્ર બનાવી દેવાથી તમે તમારા પતિથી દૂર થઈ જતા હો છો એવું બહુ ઓછી સ્ત્રીઓ સમજતી હોય છે. સંતાનોને જીવનના કેન્દ્ર બનાવી દેવાથી તમે જાણે-અજાણ્યે એમના જીવનનું સ્ટિયરિંગ તમારા હાથમાં રાખવાની લાલસા ધરાવતા થઈ જાઓ છો અને સંતાનો જ્યારે સમજણા થઈને પોતાની જિંદગી પોતાની રીતે જીવવા માગતા થઈ જાય છે ત્યારે તમારી પેલી પઝેસિવનેસ બેઉ પેઢી વચ્ચે ઘર્ષણ ઊભાં કરે છે.

જો હું માતા હોત તો એ વિષય પર એક લેખ નહીં, આખું પુસ્તક લખાય. લખાય ત્યારે લખાશે. મધર્સ ડે તો આવતા જ રહેવાના છે.

પાન બનાર્સવાલા

મા તે મા
બીજા વગડાના વા ,🤗🙏

પપ્પા તે પપ્પા
બીજા ટાઢા પોરના ગપ્પા..!! 🤪

-હાસ્યનો હાહાકાર (@NimawatHiren)
( on Twitter )

• • •

તાજા કલમ: તમને આમાં મઝા પડી રહી છે? તો કમેન્ટ બોક્સમાં તમારી લાગણી કેમ નથી લખતા! તમારા હોંકારા વગર અંધારામાં તીર ચલાવવા જેવું લાગે છે!
—સૌ.શા.

• • •
ન્યુઝપ્રેમીને આર્થિક સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો