( ગુડ મૉર્નિંગ ક્લાસિક્સ : શુક્રવાર, 16 ઑક્ટોબર 2020)
ઉનાળાની રજાઓમાં ગુજરાતના નાનકડા ગામમાં વિતાવેલી બળબળતી બપોરો યાદ છે? ગામના જાહેર કૂવાનો પંપ અને એની બાજુમાં એક ઊંચા થાંભલા પર જાહેર રેડિયો સાથે જોડેલું શંકુ આકારનું સ્પીકર. આકરા તાપને સહ્ય બનાવતો અને કારણ વિના ઉદાસીની ટીસ જન્માવતો સ્વર આવે છેઃ
વો ભૂલી દાસ્તાં,
લો, ફિર યાદ આ ગઈ,
નઝર કે સામને ઘટા સી છા ગઈ…
મુગ્ધાવસ્થાની તદ્દન શરૂઆતમાં ગમતાં એ ફિલ્મી ગીતોના સંગીતકાર મદનમોહન હતા એ વાતની ખબર તો બહુ મોડેથી પડી. મદનમોહનના સંગીતનો એ જમાનો હિન્દી ફિલ્મસંગીતનો સોનાનો જમાનો હતો. લતા મંગેશકરની ભવ્ય કારકિર્દીનાં ઉત્તમ ગીતો મદનમોહનની બંદીશમાં સાંભળવા મળે છે. એચએમવીએ લતા-મદનમોહનનાં ગીતોનું આલબમ બહાર પાડ્યું જ છે. ટી સિરીઝે અ ટ્રિબ્યુટ ટુ મદનમોહન નામની સીડી રજૂ કરી છે. તમામ ગીતો ઓરિજિનલ રેકોર્ડિંગને બદલે અનુરાધા પૌડવાલના વર્ઝનમાં ગવાયાં છે. આ બન્ને ગાયિકાઓની તુલના જ ન થઈ શકે અને લતાના અવાજનું મિસ્ટિક તત્ત્વ આ સીડીમાં ખૂટતું જરૂર જણાય, પણ અહીં મઝા મદનમોહનના ટોપ ફોર્ટીન ગીતોની છે. એકસાથે એક જ જગ્યાએ વારાફરતી આ ગીતો સાંભળ્યા પછી એક જ લાગણી થાય — પરમ તૃપ્તિની લાગણી.
મદનમોહનની બંદીશો સાથે સંકળાયેલી એ ભૂલી દાસ્તાન ફરીથી યાદ આવી જાય છે. મિલનના સંજોગો ક્યારેક વિરહ કરતાં પણ દુઃખદાયક હોય છે. નસીબમાં ફરી એ મિલનની રાત આવે કે ન પણ આવે. આંખોમાંથી પ્રેમની એ વર્ષા ફરી વહે કે ન પણ વહે. એટલે જ:
લગ જા ગલે કે ફિર યે હસીં રાત હો ન હો,
શાયદ ફિર ઈસ જનમ મેં મુલાકાત હો ન હો…
આ રીતે થતું મિલન નસીબદારોને મળે કે કમનસીબોને એવા સવાલનો જવાબ મેળવવો કષ્ટદાયક છે. મન એકાંગી બની જાય છે. અર્જુનની જેમ પંખીની આંખ સિવાય એને બીજું કશું જ દેખાતું નથી. આખી દુનિયા બસ, એક જ જગ્યાએ કેન્દ્રિત થઈ ગઈ છે:
તેરી આંખોં કે સિવા દુનિયા મેં રખા ક્યા હૈ,
ઠોકર જહાં મૈંને ખાઈ ઈન્હોંને પુકારા મુઝે,
યે હમસફર હૈ તો કાફી હૈ ઈનકા સહારા મુઝે…
કોઈના ગયા પછી ભણકારાના સહારે પણ જિંદગી વીતી શકતી હોય છે. આંગણાંમાં કોઈનાં પગલાં સંભળાય કે કોઈ પરિચિત અવાજથી ગૂંજતી હવા લહેરાય ત્યારે શોભિત દેસાઈના શબ્દો યાદ આવે: કોઈ જાણીતો શ્વાસ લાગે છે, એ અહીં આસપાસ લાગે છે અને મદનમોહનની તર્જ સંભળાય:
ઝરા સી આહટ હોતી હૈ તો દિલ સોચતા હૈ,
કહીં યે વો તો નહીં, કહીં યે વો તો નહીં…
પણ આહટ હમેશાં છેતરામણી હોય છે. કોઈ આવતું નથી એટલે મન એની યાદની પાછળ પાછળ દોડી જાય:
તુ જહાં જહાં ચલેગા,
મેરા સાયા સાથ હોગા…
અતીતનો બોજ ખભા પર નાખીને આગળ ચાલતા રહેવાનું છે. રાત્રે મકાનની અગાશી પરથી જે ચંદ્ર દેખાય છે એ જ ચંદ્ર એના શયનખંડની સળિયાવાળી બારીમાંથી એને પણ દેખાવાનો છે. મન જ્યારે ઉદાસ થઈ જશે ત્યારે એ જ્યાં હશે ત્યાં; ઉદાસી એને પણ ઘેરી વળવાની છે. છૂટા પડી ગયા પછી, બસ આ જ એક સાંત્વન હોય છે. વર્ષો વીતી ગયા પછી એ પણ નથી હોતું.
યૌવનમાં કરેલાં ‘સૈફ’ પાલનપુરીવાળાં રેશમી સાહસો બદલ કેવાં ઈનામો મળ્યાં છે એ વાત કોઈને કહેવાની ન હોય:
ઘર સે ચલે થે હમ ખુશી કી તલાશ મેં
ગમ રાહ મેં ખડે થે વહી સાથે હો લિયે,
ખુદ દિલ સે દિલ કી બાત કહી ઔર રો લિયે,
યું હસરતોં કે દાગ…
ફૂલ કરમાઈ ગયા પછી પણ ફૂલ જ રહે છે. ફરક માત્ર એટલો પડે છે કે સુગંધને બદલે એ ફૂલને હવે કાંટા સાથે તોળાવું પડે છે.
કિનારે પાછા આવી ગયા પછી હોઠ સીવી લીધા છે. મઝધારે શું બની ગયું એનો દોષ કોઈના પર ઢોળી દેવામાં રસ નથી. આમ છતાં દુનિયા જીદ કરે છે, ખુલાસાઓ અને સ્પષ્ટતા માગે છે. લોકોને ફરિયાદ સાંભળવાની આશા છે. નિંદા સાંભળવાની લાલચ છે. પણ આપણને હકીકતની ખબર છે. પુખ્ત સમજ જમાનાને ખુશ કરવાથી દૂર રહે છે અને બસ, એટલું જ કહે છે:
ન તુમ બેવફા હો ન હમ બેવફા હૈ,
મગર ક્યા કરેં અપની રાહેં જુદા હૈ.
જમાનો પોતાની વાસ્તવિકતાની રાહો પર ચાલવા બોલાવે છે અને એ પોતાની મોહબ્બતની બાહોંમાં સમાઈ જવાનું આમંત્રણ આપે છે. બેમાંથી એક વિકલ્પ પસંદ કર્યો જેમાં મજબૂરી સિવાય બીજું જ નહોતું.
પૉઝ પર મૂકેલી સીડી ફરી શરૂ થાય છે અને જિંદગી પણ. આંખોમાં વર્ષોની પ્યાસ એકઠી થાય છે. એ દિવસોની સ્મૃતિ સતત સામે આવતી રહે છે. જે વાત આદરી હતી તે અધૂરી રહી ગઈ. ક્યારેક એવો પણ તદ્દન બિનવ્યવહારુ વિચાર આવી જાય છે કે હજુય એ વાત પૂરી થઈ શકે તો કેવું. હથેળી પર લાગેલી મહેંદીની સુવાસ જેના શ્વાસમાં ભળી જવાની છે એનો આ સુગંધ પર કોઈ હક્ક નથી એની તમને ખબર છે. એટલે જ દિલ પોકારી ઊઠે છે:
અધૂરા હું મેં અફસાના, જો યાદ આઉં ચલે આના,
મેરા જો હાલ હૈ તુઝ બિન વો આ કર દેખ કે જાના…
ખોઈ ખોઈ આંખેં હૈ ઉદાસ,નૈના બરસે રિમઝિમ રિમઝિમ
એ કહે છે કે તમારી પાસે તો માત્ર શબ્દો જ છે અને શબ્દો પર હવે ભરોસો રહ્યો નથી. પણ એમની મુસીબત એ છે કે ચૂપ રહીએ તો મૌન પણ એમને અકળાવનારું લાગે છે. કહે છે:
વો ચૂપ રહે તો મેરે દિલ કે દાગ જલતે હૈ,
જો બાત કર લો બૂઝતે ચરાગ જલતે હૈ…
ખૂબ રડી લીધું હવે વધારે નથી રડવું. તમારા માટે તો નહીં જ, પણ એક વાત પૂછું? મારા દુઃખની વાત સાંભળીને તમારી આંખમાં આંસુ કેમ…
જો હમને દાસ્તાં અપની સુનાઈ આપ ક્યોં રોયે?
તબાહી તો હમારે દિલ પે આઈ, આપ ક્યોં રોયે?
હા, એક જમાનો હતો જ્યારે લાગતું હતું કે અમે ખુશનસીબ છીએ, તમારે કારણે અમે ઝળહળ ઝળહળ છીએ. લાગતું હતું કે જાણે મંઝિલ મળી ગઈ અને દિનની ધડકન થંભી જાય તો પણ કોઈ ગમ નથી:
આપ કી નઝરોં ને સમઝા પ્યાર કે કાબિલ મુઝે,
દિલકી અય ધડકન ઠહર જા મિલ ગઈ મંઝિલ મુઝે…
કોઈ માગે છે આર્થિક સલામતી તો કોઈ સામાજિક સ્વીકાર ઈચ્છે છે. કોઈને કવિ કિસન સોસાવાળી ક્ષણ નહિ, પણ સદી જોઈએ છે, રણ નહિ પણ નદી જોઇએ છે. ભૌતિકતાઓમાં અટવાતા સંબંધોની સફરમાં ભાગ્યે જ કોઈ એવું કહેવાવાળું મળે છે કે, ‘લાવો, તમારો ભાર હું ઊંચકી લઉં’:
અગર મુઝ સે મોહબ્બત હૈ,મુઝે સબ અપને ગમ દે દો;
ઈન આંખો કા હર એક આંસુ, મુઝે-મેરી કસમ દે દો…
કશુંક ગુમાવીને ઘણું વધારે મેળવવાનું જોખમ ખેડવાની હિંમત બહુ ઓછાની ચાલતી હોય છે. એણે આપેલી ઉદાસી પણ પ્રિય છે, કારણ કે એના તરફથી મળતી દરેક ચીજ પ્રિય છે. એ ભલે ગમે એટલો અન્યાય કરે, જુલમ અને જફા કરે, પણ એને આપણા તરફથી સતત પ્રેમ મળતો રહે એમાં જ તો સંબંધોનું ગૌરવ છે:
હૈ ઈસી મેં પ્યાર કી આબરૂ,
વો જફા કરે મૈં વફા કરું…
પણ છેવટે એમણે જતા રહેવાનું જ નક્કી કર્યું. લાખ વિનંતીઓ કરી, લાલચો આપી, કાલાવાલા કર્યા, પણ એમણે પાછા વળીને જોયું પણ નહીં. રસ્તા પર ઊડેલી ધૂળ પણ શમીને પાછી બેસી ગઈ. એક સન્નટાને તાકી રહ્યા છીએ. ગયા પછી સમજાય છે કે એમણે તો નક્કી કરી જ નાખ્યું હતું જવાનું. દૂર જવાનું તો બસ કોઈ બહાનું જ એમને જોઈતું હતું. શક્ય છે કે તમારી સાથે હત ત્યારે જ એમને કોઈ નવું સરનામું મળી ગયું હોય:
જાના થા હમ સે દૂર બહાને બના લિયે,
અબ તુમને કિતને દૂર ઠિકાને બના લિયે….
ઊનાળાની સન્નાટાસભર બપોર હજુય દર વર્ષે સતાવવા આવી જાય છે.
(આ લેખ ‘સમકાલીન’ની મારી દૈનિક કૉલમ ‘તારીખ અને તવારીખ’માં, આજથી પોણા ત્રણ દાયકા અગાઉ લખાયો. કૅસેટનો જમાનો વીતી ગયો. બસ, બાકી બધું એમનું એમ છે.)
••• ••• •••
આટલું વાંચ્યું છે તો બે મિનિટ રોકાઈને થોડું વધુ વાંચી લો.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ને સપોર્ટ કરવા માટેની અપીલ : સૌરભ શાહ
પ્રિય વાચકો,
ગુજરાતી ભાષાના સૌથી વધુ વંચાતા, વખણાતા અને ચર્ચાતા લેખક-પત્રકારોમાંના એક સૌરભ શાહ તમને રોજ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ દ્વારા મળે છે.
તમે જાણો છો એમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ કોઈપણ જાતના કૉર્પોરેટ ફન્ડિંગ વિના ચાલતું સ્વતંત્ર, તથા કોઈનીય સાડીબારી ન રાખતું ડિજિટલ મિડિયા છે અને એટલે એ ભરોસાપાત્ર છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ની તમામ વાચનસામગ્રી સૌ કોઈ માટે ઓપન છે, વિના મુલ્યે ઉપલબ્ધ છે.
વધુ ને વધુ વાચકો સમજી રહ્યા છે કે મિડિયાની વિશ્વસનીયતા સામે પ્રશ્નો ઊભા થતા જાય છે એટલે કાણાને કાણો કહેવાની હિંમત રાખનારા અને સજ્જનો તથા રાષ્ટ્રપ્રેમીઓનો નિર્ભીક બનીને પક્ષ લેનારા ‘ન્યુઝપ્રેમી’ જેવા પ્લેટફૉર્મને અડીખમ રાખવા તમારા સપોર્ટની જરૂર છે.
‘ધ ક્વિન્ટ’, ‘ધ પ્રિન્ટ’, ‘ધ વાયર’, ‘સ્ક્રોલ’ કે બીજાં ડઝનેક તોતિંગ અંગ્રેજી ડિજિટલ મિડિયા કરોડો રૂપિયાનું ફંડિંગ ઉભું કરીને પોતાના એજન્ડાને— કામકાજને આગળ વધારી રહ્યા છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ આવી રીતે કામકાજ કરવામાં માનતું નથી. ઇન્વેસ્ટર્સ પાસેથી કરોડો રૂપિયા ઉઘરાવ્યા પછી અમુક મિડિયા કરોડરજ્જુ વિનાનાં બની જતાં હોય છે. ઇન્વેસ્ટરોનો વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિઓને ઉત્તેજન આપવાથી સચવાતો હોય ત્યારે મિડિયાએ પણ વાચકોનો દ્રોહ કરીને, વાચકોને ઊંધા રવાડે ચડાવીને એન્ટી-નેશનલ ન્યુઝ અને એન્ટી-નેશનલ વ્યુઝ આપવાની પ્રવૃત્તિમાં જોરશોરથી ભાગ લેવો પડતો હોય છે.
આ જ કારણોસર ‘ન્યુઝપ્રેમી’માં જાહેરખબરો પણ ઉઘરાવવામાં નથી આવતી. જે ઘડીએ એડવર્ટાઇઝરના વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ ન જળવાય એ જ ઘડીએ કાં તો તમારો હાથ આમળીને તમારી પાસે તેઓ પોતાનું ધાર્યું કરાવતા થઈ જાય અને વાચકો ગેરમાર્ગે દોરવાઈ જાય, કાં પછી તમારી નૌકાને મધદરિયે હાલકડોલક કરીને ડુબાડી દેવાની ધમકી આપવામાં આવે.
કોઈ પણ સારી પ્રવૃત્તિ ટકાવી રાખવી હોય અને એને ફેલાવવી હોય તો એ માટે બે મુખ્ય બાબતોની ખાસ આવશ્યકતા હોવાની. પરસેવો અને પૈસો. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને હજારો વાચકોમાંથી લાખો અને લાખોમાંથી કરોડો સુધી લઈ જવાની મહેનત વન પેન આર્મીસમા સૌરભ શાહ દ્વારા 24×7 થઈ રહી છે. ( એક વાચકે ‘ વન કેન’—one pen, one man, one can—નું બિરૂદ આપ્યું છે. કોઈ એક લેખની કમેન્ટમાં છે.)
‘ન્યુઝપ્રેમી’નું લેખન-સંપાદન તથા એની સાજસજ્જા મુંબઈમાં થાય છે. ટાઇપસેટિંગ ભાવનગર અને અમદાવાદમાં થાય છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના એડમિનિસ્ટ્રેશનની જવાબદારી પૂણેથી નિભાવવામાં આવે છે અને ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ટેક્નિકલ સપોર્ટ બેંગ્લોર સ્થિત ગુજરાતી ટેકનોક્રેટ આપે છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની હિન્દી આવૃત્તિ માટેનું અનુવાદકાર્ય મુંબઈ – અમદાવાદમાં થાય છે.
તમારા સપોર્ટની આશાએ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના દરેક આર્ટિકલમાં જાહેરખબરોની જગ્યાએ અપીલની સૂચના/લિન્ક મૂકાય છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ તમારા સ્વૈચ્છિક આર્થિક સપોર્ટથી અડીખમ રહી શકશે, વધુ વાચકો સુધી પહોંચી શકશે અને નિયમિત ધોરણે સમૃદ્ધ વાચનસામગ્રી ક્રિયેટ કરી શકશે. તમારામાંના દરેકે દરેક વાચકનો સ્વૈચ્છિક સહયોગ મળે તે આવકાર્ય છે. તમારા તરફથી મળનારી કોઈ પણ નાની કે મોટી રકમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ માટે ખૂબ ઉપયોગી થવાની છે.
દર એક-બે અઠવાડિયે કે મહિને-બે મહિને મળતો તમારો નિયમિત પ્રતિસાદ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની ઇમ્યુનિટી વધારશે અને ઝંઝાવાતો સામે ટકી રહેવાની ક્ષમતામાં ઉમેરો કરશે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ને તમે બેન્ક ટ્રાન્સફર દ્વારા કે પછી પેટીએમ, ગુગલ પે કે યુપીcomઆઈ ટ્રાન્સફર દ્વારા રકમ મોકલીને સ્ક્રીન શૉટ 9004099112 પર વૉટ્સએપ કરો અથવા HiSaurabhShah@gmail.com પર મેઇલ કરો.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ઑલરેડી સપોર્ટ કરી રહેલા વાચકોનો હ્રદયપૂર્વક આભાર અને સૌ કોઈ માટે સદભાવ તથા શુભેચ્છાઓ.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ વિશે વધુ જાણવાની ઇચ્છા થાય તો આ લિન્ક ક્લિક કરો : https://www.newspremi.com/gujarati/support-newspremi/
