સરકાર ભલે ભાજપની હોય, સિસ્ટમ તો અમારી છે એવો ફાંકો રાખનારા સેક્યુલરવાદી બદમાશો ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ આવ્યા પછી હચમચી ઊઠ્યા છે : સૌરભ શાહ

( ગુડ મૉર્નિંગ: બુધવાર, ફાગણ વદ છઠ, વિક્રમ સંવત ૨૦૭૮. ૨૩ માર્ચ ૨૦૨૨)

‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ જોઈને આપણી એક જૂની કહેવત યાદ આવી ગઈ. ડોશી મરે એનો વાંધો નહીં પણ જમડો ઘર ભાળી ગયો એનો પ્રૉબ્લેમ છે. કૉન્ગ્રેસે જેને પાળીપોષીને વિકરાળ કરી એ વામપંથીઓની ઇકો સિસ્ટમને ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ 200 કરોડ તો શું 300 કે 400 કરોડનો બિઝનેસ કરે એનો વાંધો નથી. વાંધો એ છે કે આ ફિલ્મને કારણે કૉન્ગ્રેસ+આતંકવાદીઓ+મીડિયા+શિક્ષણકારોની ચંડાળચોકડીની સાંઠગાંઠ 140 કરોડની જનતા સુધી રાતોરાત ખુલ્લી પડી ગઈ છે.

એક ફિલ્મ તરીકે, એક સિનેમા કે એક મૂવી તરીકે તો ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નું મહત્ત્વ છે જ છે. કાશ્મીરી હિન્દુઓની વ્યથાકથાનું સચ્ચાઈભર્યું બયાન આપણા સુધી પહોંચ્યું એ આ ફિલ્મનું ઘણું મોટું પ્રદાન છે. અત્યાર સુધી ગુલઝારની ‘માચિસ’માં કે કુણાલ કોહલીની ‘ફના’માં કે પછી વિશાલ ભારદ્વાજની ‘હૈદર’માં પંજાબી/કાશ્મીરી આતંકવાદીઓને એક યા બીજી રીતે જસ્ટિફાય કરવામાં આવ્યા.

રાહુલ પંડિતના પુસ્તક ‘અવર મૂન હેઝ બ્લડ ક્લોટ્સ’માંથી સિલેક્ટિવ મટીરિયલ લઈને પોતાનો મસાલો ઉમેરીને વિધુ વિનોદ ચોપરાએ ‘શિકારા’ જેવી ‘બૅલેન્સ્ડ’ અને ‘તટસ્થ’ ફિલ્મ બનાવી જેમાં ‘ગયું ગુજર્યું ભૂલી જઈએ, નવેસરથી શરૂઆત કરીએ’ એવા બેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક સાથે આતંકવાદીઓને પંપાળવામાં આવ્યા.

એક આડવાત. હિન્દી ફિલ્મકારોમાં તેમ જ અન્ય કળાકારોમાં આ એક ખૂબ મોટી ટ્રેઇટ જોવા મળે છે. કોઈ પુસ્તક, નવલકથા ગમી જાય તો એને વફાદાર રહીને, એના કેન્દ્રવર્તી વિચારને હાનિ ન પહોંચે એ રીતે એને ફિલ્મના કે વેબસિરીઝ કે ટીવી સિરિયલના માધ્યમમાં ઉતારવાની હોય. પણ મોટાભાગના બોલિવુડિયાઓ કરે છે શું કે મૂળ પુસ્તકના રાઇટ્સ લઈને એમાંની વનલાઇનર પકડી, બીજી થોડીક ક્રિયેટિવ વાતો લઈ લે અને પછી એમાં પોતાનો તૈયાર પાઉંભાજી મસાલો નાખીને મૂળ કૃતિના હાર્દ પર સ્ટીમ રોલર ફેરવી દે. વાટ લાગી જાય મૂળ લેખકના સર્જનની. સંજય લીલા ભણસાલી સારો સર્જક. આમ છતાં એણે શરદબાબુની ‘દેવદાસ’ની કેવી વાટ લગાડેલી તે આપણે સૌએ જોયું (ફિલ્મ હિટ થઈ જવાથી પાપ ધોવાઈ ના જાય). સંજયે જ ગોવર્ધનરામ માધવરામ ત્રિપાઠીની અમર કૃતિ ‘સરસ્વતીચન્દ્ર’ પરથી જે ટીવી સિરિયલ બનાવી તેના તો છોતરાં ઉડાડી નાખતો એક આખો લેખ મારી ‘મુંબઈ સમાચાર’ની કૉલમમાં આઠ-દસ વર્ષ પહેલાં લખીને આટલા ગજાદાર સર્જકને મારે ધીબેડી નાખવો પડેલો. વિધુ વિનોદ ચોપરાએ પણ રાહુલ પંડિતાના પુસ્તક સાથે એવું જ કર્યું. (બાય ધ વે, રાહુલ પંડિતના કાશ્મીર વિશેના આ પુસ્તકના જેલમ વોરા દ્વારા થયેલા ગુજરાતી અનુવાદ વિશે કોરોના શરૂ થયો એના ત્રણેક મહિના પહેલાં અમદાવાદમાં મેં એક નાનકડું પ્રવચન કર્યું હતું. ઇન્ટરેસ્ટ હોય તો આ રહી એની લિન્ક તમને ગયા અઠવાડિયે મોકલી છે. ન્યુઝપ્રેમી પર ઑલરેડી ઉપલબ્ધ છે. https://wp.me/pabnlI-2dD )

અત્યાર સુધીની હિન્દી ફિલ્મોમાં ક્યારેય આંગળી ચીંધીને કહેવામાં નથી આવ્યું કે રમખાણોમાં મુસ્લિમોનો કેવો હાથ હતો, કૉન્ગ્રેસ કે અન્ય રાજકીય પક્ષનો કેટલો હાથ હતો. જો એવા વિષય પર ફિલ્મ બને તો કાં તો બૅલેન્સિંગ થાય અને મોટેભાગે તો બધો જ વાંક કેસરિયા ખેસ અને કાળી ટોપી ધારણ કરનારાં પાત્રોનો જ કાઢવામાં આવે.

અત્યાર સુધીની હિન્દી ફિલ્મોમાં ક્યારેય આંગળી ચીંધીને કહેવામાં નથી આવ્યું કે આ રમખાણોમાં મુસ્લિમોનો કેવો હાથ હતો, કૉન્ગ્રેસ કે અન્ય રાજકીય પક્ષનો કેટલો હાથ હતો. જો એવા વિષય પર ફિલ્મ બને તો કાં તો બૅલેન્સિંગ થાય અને મોટેભાગે તો બધો જ વાંક કેસરિયા ખેસ અને કાળી ટોપી ધારણ કરનારાં પાત્રોનો જ કાઢવામાં આવે. આરએસએસ, વીએચપી, બજરંગદળ અને ભાજપ જેવી અતિ પવિત્ર, અતિ નિષ્ઠાવાન અને શત પ્રતિશત રાષ્ટ્રના હિત માટે કામ કરતી સેવા સંસ્થાઓ, સંગઠનો તથા રાજકીય પક્ષને હિન્દી સિનેમાવાળાઓ હંમેશાં ટાર્ગેટ કરતા આવ્યા છે – અને તે પણ સદંતર ખોટી રીતે, બિલકુલ જુઠ્ઠાણાંનો આશ્રય લઈને. આવી એક બદમાશ ફિલ્મ નામે ‘પરઝાનિયા’ (2005) યાદ આવે છે જેમાં એટલું બધું ઝેર ભરેલું કે ગુજરાતમાં એના પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. સેન્સર બોર્ડે જેને સર્ટિફિકેટ આપ્યું હોય એવી કોઈ પણ ફિલ્મ પર પ્રતિબંધ ન મૂકવો જોઈએ એવું હું માનું છું. ‘પરઝાનિયા’ ગુજરાતમાં બાન થઈ એ ગાળામાં હું અમદાવાદ રહીને કામ કરતો હતો. આ ફિલ્મ જોવા હું ખાસ ‘મુંબઈ’ આવ્યો અને બાન્દ્રાના ગેઇટી-ગેલેક્સી સાથે જોડાયેલા નાનકડા થિયેટર ‘જેમિની’માં મેં એ જોઈ. ગોધરા હિન્દુ હત્યાકાંડની ઘટનાઓને ફિલ્મમાં તદ્દન ઊંધી જ રીતે ચીતરવામાં આવી હતી. અત્યંત નિકૃષ્ટ મેન્ટાલિટીથી બનાવવામાં આવેલી આ ફિલ્મમાં સત્યનો એક છાંટોય નહોતો. કપોળકલ્પિત ઘટનાઓ ધરાવતી ફિલ્મને સત્ય ઘટના પર આધારિત છે એવું પ્રેક્ષકોના મગજમાં ઠસાવવા માગતી આ ફિલ્મને સેન્સર બોર્ડે શું કામ પસાર કરી એ જ એક તો સૌપ્રથમ પ્રશ્ન થાય. મારે હિસાબે તો એને ગુજરાતમાં જ નહીં સમગ્ર દેશમાં બાન કરવી જોઈતી હતી. પણ એ વખતે ભારત પર સોનિયાસેનાનો કબજો હતો, ક્યારેય સ્મિત કરતા જોવા ન મળેલા મૂંગા મંતર મનમોહનસિંહ, યાસીન મલિકને મળીને હસુ હસુ થતા હોય એવી તસવીરો ચારેકોર છપાતી હોય એવો જમાનો હતો. ‘પરઝાનિયા’ જોયા પછી લાગ્યું કે આવી દેશદ્રોહી ફિલ્મો યેનકેન પ્રકારેણ સેન્સરબોર્ડની આંખોમાં ધૂળ નાખીને સર્ટિફિકેટ લઈ આવે તો પણ એના પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. અભિવ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યની વાત જુદી છે. ‘પરઝાનિયા’માં તો અભિવ્યક્તિની સ્વચ્છંદતા હતી.

‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ની ટીમે આવી કોઈ બદમાશીઓ નથી કરી.

કૉન્ગ્રેસે અને મીડિયાએ જોયું કે અત્યાર સુધી ચાલી આવતી એમની ચાલબાજી ઉઘાડી પડી ગઈ છે. અત્યાર સુધી મુઠ્ઠીભર જેન્યુઇન પત્રકારો-લેખકો-વિશ્લેષકો આ ઇકો સિસ્ટમ ચલાવતી ચંડાળ ચોકડીની ટીકા કરતા, ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ આવ્યા પછી ભારતના બચ્ચા બચ્ચાને ખબર પડવા માંડી કે સેક્યુલર ટોળકીના ગેંગસ્ટરો છેલ્લા છ-સાત દાયકાથી કેવી રીતે ભારતની પ્રજાને ગુમરાહ કરી રહ્યા છે. હજુય એમની આ રમત અટકી નથી. પણ હવે પ્રજા જાગ્રત થઈ ગઈ. આ ફિલ્મને કારણે જાગ્રત થઈ ગઈ. બસ, આ જ વાત લિબ્રાન્ડુઓને ખટકે છે.

ભવિષ્યમાં ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ ફિલ્મનું સ્થાન ભારતની 100 જોવા જેવી ફિલ્મોમાં હશે કે નહીં હોય એની ખબર નથી પણ ભારતીય રાજકારણના ઇતિહાસમાં આ ફિલ્મ એક વૉટરશેડ ગણાવાની છે, એક જબરજસ્ત ટર્નિંગ પોઇન્ટ ગણાવાની છે, એક મસમોટો માઇલ સ્ટોન ગણાવાની છે. ભારતની ફિલ્મોમાં જ નહીં, ભારતના સાહિત્ય-પત્રકારત્વ-શિક્ષણ ઇત્યાદિ ક્ષેત્રોમાં આવતાં વર્ષોમાં જબરજસ્ત પલટો આવશે અને આ પરિવર્તન પછી પ્રી ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ ઇરા અને પોસ્ટ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ ઇરા જેવી ટર્મ્સ વપરાતી થઈ જવાની. લખી રાખજો તમે. આવી ક્રાંતિ માટે લાખો-કરોડો માણસોની ભાગીદારી જોઈએ, એના વિના એ શક્ય જ નથી. પણ આવા કરોડો લોકોની આગળ મશાલ લઈને માર્ગ ચીંધવાનું પાયાનું કામ કરવાનો જશ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ને જ આપવાનો હોય. લિબરલ ઇકો સિસ્ટમવાળી ચંડાળ ચોકડીના પેટમાં જે ધગધગતું તેલ રેડાયું છે તે આ કારણે.

ફિલ્મમાં એક જગ્યાએ 370મી કલમ હટી ગયા પછી પણ કાશ્મીરમાં આગ ભડકાવવાના પ્રયત્નો કરતી ગેન્ગની લીડર પ્રૉ.રાધિકા મેનન કહે છેઃ ‘સરકાર ભલે એ લોકોની (ભાજપની) હોય, (ઇકો) સિસ્ટમ તો અમારી છે’.

લેફ્‌ટિસ્ટોની ઊંઘ હરામ થઈ ગઈ છે કારણ કે હવે એમની આ ઇકો સિસ્ટમ રીતસરની કડડભૂસ થઈ રહી છે. (અમને તો એનો અવાજ સંભળાઈ રહ્યો છે, તમને સંભળાય છે? અમારા સુધી તો આ ધ્વસ્ત થઈ રહેલી જંગી, કદાવર, રાક્ષસી ઇકો સિસ્ટમની જમીનદોસ્ત થઈ રહેલી ઇમારતના કાટમાળની ધૂળ પણ પહોંચવા લાગી છે).

જાનની બાજી લગાવી રહ્યા છે એ સૌ. એક બાજુ ટાઇમ્સ નાઉ વગેરેઓ વહેતી ગંગામાં હાથ ધોઈ લેવા ટીઆરપીની ગેમમાં આગળ નીકળી જવા ચોવીસે કલાક ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ કરીને હિન્દુઓને ખુશ કરવામાં પડ્યા છે (સારું જ છે, આવા તકવાદીઓ અલ્ટીમેટલી તો આ ફિલ્મને ત્રણસો કરોડ ક્લબમાં એન્ટ્રી અપાવશે) અને બીજી તરફ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ને બદનામ કરવા લેફ્‌ટિસ્ટ ઇકો સિસ્ટમ ચારે દિશાઓથી હુમલો કરી રહી છે.

ઑડિયન્સનો જુવાળ પારખીને રહી રહીને કેટલાક હિન્દી ફિલ્મવાળાઓ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ના સર્જકોને અભિનંદન આપવા લાગ્યા છે. પણ તેઓ ફિલ્મની કન્ટેન્ટના નહીં, ફિલ્મની સફળતાનાં વખાણ કરી રહ્યા છે. જેમનાં નામ ટૉપ હન્ડ્રેડમાં ગણાય છે તેવાં અભિનેતા-અભિનેત્રી નિર્માતા-દિગ્દર્શક વગેરે વગેરે તો પાછા ચૂપ જ છે. આવશે એ લોકોય લેફ્‌ટિસ્ટ ઇકો સિસ્ટમના ખૌફમાંથી બહાર આવશે.

પણ રામ રાખે એને કોણ ચાખે. ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ના રામ ભારતની કરોડોની પ્રજા બની ગઈ છે. આવી વિશાળ સ્વયંભુ ચળવળ મેં ક્યારેય જિંદગીમાં નથી જોઈ . માંડ માંડ બસો જેટલા સ્ક્રીન્સ પર રિલીઝ થયેલી ફિલ્મ શનિરવિ સિવાયના દિવસોમાં પણ વહેલી સવાર, બપોરના શોમાં પણ હાઉસફુલ જવા માંડી, બે હજાર સ્ક્રીન્સ કરવા પડ્યા, તોય ઓછા પડે છે, ટિકિટો માંડ મળે છે, લોકો એકબીજાને ફોન કરીને, ટોળેવળીને ટિકિટબારી પર લાઇન લગાવે છે. જે ફિલ્મે મપ્રચાર પાછળ ઝાઝા પૈસા નથી ખર્ચ્યા, પૈસા હતા જ નહીં તો ખર્ચે ક્યાંથી. જે ફિલ્મનું બજેટ બૉલિવુડના મોટા પ્રોડ્યુસરોની ફિલ્મના પ્રમોશન બજેટ જેટલું હતું એ ફિલ્મનો ભારતના લાખો-કરોડો પ્રેક્ષકો પ્રચાર કરી રહ્યા છે. ઑડિયન્સનો આવો જુવાળ પારખીને રહી રહીને કેટલાક હિન્દી ફિલ્મવાળાઓ પણ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ના સર્જકોને અભિનંદન આપવા લાગ્યા છે. પણ તેઓ ફૂંકી ફૂંકીને આગળ વધી રહ્યા છે – ફિલ્મની કન્ટેન્ટના નહીં, ફિલ્મની સફળતાનાં વખાણ કરી રહ્યા છે. ચાલો, એટલું તો એટલું. આમ છતાં હજુય જેમનાં નામ ટૉપ હન્ડ્રેડમાં ગણાય છે તેવા અભિનેતા-અભિનેત્રી નિર્માતા-દિગ્દર્શક વગેરે વગેરે તો પાછા ચૂપ જ છે. આવશે એ લોકોય લેફ્‌ટિસ્ટ ઇકો સિસ્ટમના ખૌફમાંથી બહાર આવશે.

* * *

સોનિયા સરકારમાં એન.ડી.ટી.વી.ને પોતાની સિલ્વર જ્યુબિલી ઉજવવા માટે આખેઆખું રાષ્ટ્રપતિ ભવન આપી દેવામાં આવ્યું હતું. આ લોકોની ઑડેસિટી તો જુઓ તમે! આજે એમને પેટમાં બળતરા થાય છે એટલે એન.ડી.ટી.વી.નો એક એન્કર ટ્વિટ કરે છે કે મોદી તો ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નો પ્રચાર કરી રહ્યા છે!‘સી.એમ. સાહેબને ફુરસદ મળે તો ને – ગોલ્ફ રમવામાંથી અને બૉલિવુડની હીરોઇનોને બાઇક પર બેસાડીને ફેરવવામાંથી’

‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નો આ સંવાદ સાંભળીને જે એન્ડ કેના મુખ્યમંત્રી ફારૂખ અબ્દુલ્લા 1980ના દાયકામાં શબાના આઝમી (જાવેદ અખ્તરનાં બેગમ)ને બાઇકની પાછલી સીટ પર બેસાડીને ફરતા હતા એવી તસવીર તમને યાદ આવી જાય. ફિલ્મમાં આવી નાની નાની હકીકતો ખૂબસૂરતીથી વણી લેવામાં આવી છે. બાય ધ વે, ફારૂકપુત્ર ઓમર પણ પિતા-દાદાના પગલે સી.એમ. બન્યો. કેમ ન બને? નેહરુએ કાશ્મીરને અબ્દુલ્લા પરિવારની જાગીર ગણીને સોંપી દીધી હતું. આ છોટે અબ્દુલ્લા એન.ડી.ટી.વી.ની જાણીતી અને એક જમાનામાં સુંદર દેખાતી એન્કર નિધિ રાઝદાન સાથે ખાનગીમાં પરણ્યો હતો કે પછી એનું ચક્કર હતું, પણ આ જાહેર વાત છે, ગૉસિપ નથી. એન.ડી.ટી.વી.વાળાઓને ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ સામે (અને આમેય ભારતની પ્રગતિ સામે, મોદી સામે હિન્દુઓ સામે) શું વાંધો છે તે હવે તમે સમજી શકશો. એન.ડી.ટી.વી.ના માલિક પ્રણવ રૉયની સગી સાળી બ્રિન્દા કરાત કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીની મેમ્બર છે, પ્રણવ રૉયનો સગો સાઢુ પ્રકાશ કરાત દસ વર્ષ સુધી કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીની જનરલ સેક્રેટરી (અર્થાત મુખિયા) હતો. બ્રિન્દાએ બનેવીની ચેનલ પર સ્વામી રામદેવની પતંજલિ યોગપીઠ તથા દિવ્ય ફાર્મસીની પવિત્રતમ પ્રવૃત્તિઓને બદનામ કરવા આકાશપાતાળ એક કર્યાં હતાં. આ આખી લિબ્રાન્ડુ ગૅન્ગ ખુલ્લેઆમ દાદાગીરી કરતી રહી. સોનિયા સરકારમાં એન.ડી.ટી.વી.ને પોતાની સિલ્વર જ્યુબિલી ઉજવવા માટે આખેઆખું રાષ્ટ્રપતિ ભવન આપી દેવામાં આવ્યું હતું. આ લોકોની ઑડેસિટી તો જુઓ તમે! આજે એમને પેટમાં બળતરા થાય છે એટલે એન.ડી.ટી.વી.નો એક એન્કર ટ્વિટ કરે છે કે ભૂતકાળમાં ક્યારેય દેશના વડાપ્રધાને એક ફિલ્મને પ્રમોટ કરી નથી, અને મોદી જુઓ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નો પ્રચાર કરી રહ્યા છે!

બરાબરની જલી ગઈ છે આ લોકોની. મોદીએ કંઈ ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’નો પ્રચાર નથી કર્યો પણ માની લો કે પ્રચાર જ કર્યો પણ હોય તો ભઈલા તું તારી ગિરેબાનમાં ઝાંકીને જો ને. કરશે, મોદી આવી એક હજાર ફિલ્મો જે ભવિષ્યમાં આવી રહી છે તેનો પણ પ્રચાર કરશે. શું ઉખાડી લઈશ તું એમનું? યાસીન મલિક સાથે યે દોસ્તી હમ નહીં છોડેંગે તોડેંગે ગાતા મનમોહન સિંહનું તેં શું ઉખાડી લીધું? ત્યારે તો તારી ફરજ હતી – પીએમની લેફ્ટરાઇટ લેવાની. પ્રાઇમટાઇમમાં આ કૃત્ય બદલ પીએમની આકરી ટીકા કરવાનો ચાન્સ હતો તને. અને તું વળી મોદી પર આંગળી ઉઠાવે છે? એનડીટીવીની આગળ લોકો R. લગાવે છે તે સાચું જ છે અને ફિલ્મમાં મીડિયાને આતંકવાદીઓની રખાત કહેવામાં આવે છે તે તો એકસોએક ટકા સાચું છે.

કાશ્મીરી હિન્દુઓની જ નહીં, આપણા દરેકની પરિસ્થિતિની ઝલક તમે આ ફિલ્મમાં જોઈ શકો છો. પુષ્કરનાથના ચાર મિત્રો છે – બ્રહ્મદત્ત, (જે આઇએસ અફસર છે), વિષ્ણુ રામ (જે પત્રકાર છે), ડૉ. મહેશ કુમાર અને હરિ નારાયણ (ડીજીપી). પહેલી બે વખત ફિલ્મ જોઈ ત્યારે આ વાત ધ્યાનમાં જ નહોતી આવી પણ ત્રીજી વાર જઈ (હા, ત્રીજી વાર જોઈ. એ શો પૂરો થયા પછી જાણીતા ફિલ્મકાર અશોક પંડિતે જે બે મિનિટનું ઉદ્‌બોધન કર્યું તે રેકોર્ડ કરીને ન્યુઝપ્રેમીની યુટ્યુબ ચેનલ પર મૂક્યું છે) ત્યારે સ્ટ્રાઇક થયું કે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશને પુષ્કરનાથના મિત્રો બનાવ્યા છે. આ મિત્રો 1990ના જાન્યુઆરી પહેલાં પુષ્કરનાથ સાથે નિયમિત ઉઠબેસ કરતા, દર રવિવારે સાંજે પુષ્કરનાથનાં પુત્રવધુએ બનાવેલી કાશ્મીરી વાનગીઓનું ડિનર કરવા જવાનો નિત્યક્રમ. પુષ્કરનાથના ઘરે પત્તાંની બેઠક જમાવતા. 19 જાન્યુઆરી 1990ના રોજ પુષ્કરનાથે પુત્રને ગુમાવ્યા પછી બાકી બચેલા કુટુંબ સાથે કાશ્મીરથી હિજરત કરીને જમ્મુના રેફ્યુજી કૅમ્પમાં આવીને વસી જવું પડ્યું. પુષ્કરનાથ આખી જિંદગી આર્ટિકલ 370ની નાબુદી માટે અને વિસ્થાપિતોના પુનર્વસવાટ માટે લડતા રહ્યા. એમણે આ વિશે 6000 જેટલા પત્રો દેશના દરેક વડા પ્રધાનને લખ્યા. વિધિની વિચિત્રતા જુઓ કે પાછલી ઉંમરમાં ડિમેન્શિયાને કારણે પુષ્કરનાથને ખબર જ ન પડી કે મોદીએ 5 ઑગસ્ટ 2019ના રોજ સંસદમાં બહુમતીથી બંધારણીય સુધારો લાવીને આર્ટિકલ 370 હટાવી દીધો છે અને બીજે જ દિવસે રાષ્ટ્રપતિએ પણ એના પર મંજૂરીની મહોર મારી દીધી છે. વાસ્તવિકતા અને કલ્પના વચ્ચેનો તફાવત જેમાં ભૂંસાઈ જાય અને સ્મૃતિ વેરવિખેર થઈ જાય એવી માનસિક પરિસ્થિતિને ડિમેન્શિયા કહે. જે બજાજ સ્કૂટરને ત્રીસ વર્ષ પહેલાં કાશ્મીરમાં છોડીને આવ્યા એને યાદ કરીને પુષ્કરનાથ મરણપથારીએથી પૌત્ર કૃષ્ણાને સૂચના આપતા જાય છે કે એનું એન્જિન તો ફર્સ્ટક્લાસ હશે, આઠ હજાર કિલોમીટર જ ચાલ્યું છે, એને રિપેર કરાવવાની જરૂર નહીં પડે પણ તું એને નવેસરથી કલર કરાવી લેજે… ત્રીસ વર્ષ જૂનું સ્કૂટર!

માણસની જિંદગીમાં ક્યારેક એવી આફતો આવી પડતી હોય છે જ્યારે આ સૃષ્ટિના કર્તાહર્તાસમા ભગવાન – બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ અને હરિ પણ એમની કોઈ મદદ નથી કરી શકતા. આમ છતાં એણે લડવાનું હોય છે. પાર્લે-જી ચાટીને પણ લડવાનું હોય છે.

પુષ્કરનાથ મોતિયો ઉતરાવ્યા પછી મોંઘા લેન્સ લેવાને બદલે સસ્તાવાળા લેન્સથી ચલાવે છે – ડાયાબીટીસ, બીપીને લીધે અંધાપો આવી જવાનું જોખમ હોવા છતાં ચલાવી લે છે. એક ટંકનું જમવાનું છોડીને પાર્લે-જી ચાટીને ભૂખ શમાવે છે પણ નબાપા પૌત્રને ભારતની ટોચની યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ અપાવીને મોંઘી ફી, હૉસ્ટેલના ખર્ચા, પુસ્તકો અને બીજા નાનામોટા તમામ ખર્ચા ઉઠાવે છે. આ સમયે એમના ચાર જિગરી બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ અને હરિ ક્યાં છે? ત્રીસ વર્ષના ગાળામાં આ ચારમાંના કોઈએ પુષ્કરનાથ જીવે છે કે નહીં એનીય તપાસ નથી કરી. (માત્ર એક વખત બ્રહ્મદત્ત પુષ્કરનાથને રેફ્યુજી કૅમ્પમાં અનાયાસ જોઈ જાય છે અને પુત્રવધુને નોકરી અપાવીને એનું પુનર્વસન કરવામાં મદદ કરે છે. તે સમયે પુષ્કરનાથના ચિત્તભ્રમને લીધે તેઓ બ્રહ્મદત્તને ઓળખી શકતા નથી).
પુષ્કરનાથ જેવા પવિત્ર આત્માને, જેણે પોતાના સમાજ માટે, પોતાની કોમ માટે આખી જાત ઘસી નાખી-એની બદકિસ્મતીના ત્રણ દાયકામાં એની જિંદગીનાં બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ અને હરિ તરીકે આવેલા મિત્રો પણ એમની કોઈ મદદ કરી શકતા નથી, એમની સાથેનો સંપર્ક પણ સાવ છૂટી જાય છે.

માણસની જિંદગીમાં ક્યારેક એવી આફતો આવી પડતી હોય છે જ્યારે આ સૃષ્ટિના કર્તાહર્તાસમા ભગવાન – બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ અને હરિ પણ એમની કોઈ મદદ નથી કરી શકતા. આમ છતાં એણે લડવાનું હોય છે. પાર્લે-જી ચાટીને પણ લડવાનું હોય છે. લડતાં લડતાં ખપી જવાનું હોય છે. આર્ટિકલ 370 હટી જવાની ઘટનાની બેખબરી પછી પણ કામ તો ચાલુ જ રાખવાનું હોય છે. પુષ્કરનાથને હોંશ હતી કે પોતાના હજારો પત્રોના પ્રતિસાદરૂપે વડાપ્રધાન જ્યારે 370ની કલમ હટાવી દેશે ત્યારે પીએમ દિલ્હી બોલાવીને શાબાશી આપશે. પણ પુષ્કરનાથ ગુમનામીમાં જ ગુજરી જાય છે. એમનાં અસ્થિ લઈને આવેલા કૃષ્ણાને જોઈને ચારેય મિત્રોને અફસોસ થાય છે કે ત્રીસ-ત્રીસ વર્ષ સુધી આપણામાંથી કોઈએ પુષ્કરનાથને શોધવાનો પ્રયત્ન પણ કેમ ન કર્યો. શક્ય છે કે આ ચારેય પુષ્કરનાથની પડખે રહ્યા હોત તો આજે પુષ્કરનાથની વડા પ્રધાન સાથેની તસવીર જોવા મળતી હોત.

પણ આ ચારેય જણને કોઈને કોઈ કારણ હશે. તેઓ પોતે જ જીવતા રહેવા માટેનો સંઘર્ષ કરી રહ્યા હશે અને પોતાની આજીવિકા, પોતાના કુટુંબની સલામતી છીનવાઈ ન જાય એના પ્રયત્નોમાં ક્રમશઃ પુષ્કરનાથને ભૂલી ગયા હશે.

પુષ્કરનાથે જે કર્યું તેને આપણે આપણા જીવનમાં ઉતારીએ. ગયા અઠવાડિયે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું: ‘આપ યે પ્રાર્થના જરૂર કરિયેગા કિ ભવિષ્ય મેં આપકો કોઈ આસાન કામ ના મિલે. ચેલેન્જિંગ જૉબ કા આનંદ હી કુછ ઔર હોતા હૈ. આપ જિતના કમ્ફર્ટ ઝોન મેં જાને કી સોચેંગે, ઉતના હી અપની પ્રગતિ ઔર દેશ કી પ્રગતિ કો રોકેંગે.’

સાહેબ માટે જેએનયુનું નામ એસવીપીયુ કરી નાખવાનું સહેલું હતું. પણ એમણે પ્રજાના કેટલાક બોલકા વર્ગનાં મહેણાં ટોણાં સહન કરીને રાહ જોઈ. સૌ પ્રથમ તો એક પ્રતીક તરીકે, જેએનયુવાળાઓના વિરોધ વચ્ચે, કૅમ્પસમાં સ્વામી વિવેકાનંદની પ્રતિમાની સ્થાપના કરી. અને પછી, નામ બદલવાથી કે લેબલ ચેન્જ કરવાથી કંઈ નહીં વળે – આ શિક્ષણસંસ્થાનો આત્મા બદલવો પડે એવી દીર્ઘદ્રષ્ટિ સાથે જૂના વાઇસ ચાન્સેલરની મુદત પૂરી થઈ જાય ત્યાં સુધી રાહ જોઈ અને ગયા મહિને, 15 ફેબ્રુઆરી, 2022ના રોજ એમણે પોતાની આગવી શૈલીમાં જેએનયુ પર સર્જિકલ સ્ટ્રાઇક કરી. નવાં વાઇસ ચાન્સેલર તરીકે જેએનયુમાં જ ભણી ચૂકેલાં (કોઈ કેવી રીતે વિરોધ કરી શકે!) પીએચડી થયેલાં મહિલા પ્રોફેસર (આમાં પણ કોઈ કેવી રીતે વાંધો ઉઠાવી શકે!) શાન્તિશ્રી ડી.પંડિતને મૂક્યાં. પ્રો. પંડિત અગાઉ ટ્વિટર પર લિબરલોને ‘મેન્ટલી ઇલ જેહાદી’ અને જેએનયુના લેફ્ટિસ્ટ આંદોલનજીવીઓને ‘નક્સલ જેહાદી’ કહી ચૂક્યાં છે. પૂરેપૂરા ભગવા રંગે રંગાયેલાં જેએનયુના નવાં વાઇસ ચાન્સેલરે આવતાંની સાથે જાહેર કર્યું ‘…ભારતને કેન્દ્રમાં રાખીને અભ્યાસક્રમ ગોઠવવાના વડા પ્રધાનના વિઝનને’ પોતે અમલમાં મૂકશે.

આવતા એક દાયકા દરમ્યાન જેએનયુની કાયાપલટ, આત્માપલટ થતાં આપણે સૌ જોઈ શકીશું. વડા પ્રધાનના આ નિર્ણયના મહિના એક પછી રિલીઝ થયેલી ‘કાશ્મીર ફાઇલ્સ’ના પરિણામે આવતા એક દાયકા દરમ્યાન એજ્યુકેશનના ફિલ્ડમાં જ નહીં, મીડિયામાં, ફિલ્મોમાં અને કળા-સંસ્કાર જગત સહિત રાજકારણમાં પણ ઘણું ઘણું બદલવાનું છે.

• • •

તાજા કલમ: તમને આમાં મઝા પડી રહી છે? તો કમેન્ટ બોક્સમાં તમારી લાગણી કેમ નથી લખતા! તમારા હોંકારા વગર અંધારામાં તીર ચલાવવા જેવું લાગે છે!
—સૌ.શા.

•••
આ લેખ તમને ગમ્યો? ન્યુઝપ્રેમીને સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો