કરિયર વુમન બનવું કે ગૃહિણી બનીને ઘર સાચવવું – સૌરભ શાહ

( લાઉડ માઉથઃ ‘સંદેશ’, અર્ધ સાપ્તાહિક પૂર્તિ. બુધવાર, 29 સપ્ટેમ્બર 2021)

એક સર્વે થવો જોઈએ. ભારતમાં કૉલેજનો અભ્યાસ કરીને ગ્રેજ્યુએટ બનવા માગતી કેટલી કન્યાઓએ નક્કી કર્યું હોય છે કે ભણી લીધા પછી કમ વૉટ મે, હું નોકરી-વ્યવસાય-બિઝનેસ કરીશ, કરીશ ને કરીશ જ.

અને કેટલી કન્યાના મનમાં હોય છે કે ગ્રેજ્યુએટ થયા પછી હું કંઈ કમાવાની ચિંતા કરવાની નથી. અત્યારે ભણી રહી છું કારણ કે મારી બુદ્ધિનો વિકાસ થાય, મારું નૉલેજ વધે અને દુનિયાનું એક્સપોઝર મળે. કારણ કે ભણતરનો એકમાત્ર હેતુ કંઈ કમાણી કરવાનો નથી હોતો, ભણવાથી જીવન જીવવાની દૃષ્ટિ પણ ખુલતી હોય છે.

ભણી લીધા પછી ઘરની બહાર જઈને કમાતાં થવું, ઘરે રહીને – વર્ક ફ્રોમ હોમ કરીને – કમાણી કરવી કે પછી ભણતરને આવક સાથે સાંકળ્યા વિના ઘરસંસાર સંભાળવો – આ ત્રણેય પરિસ્થિતિમાંથી કઈ અપનાવવી અને કઈ નહીં એનો નિર્ણય જે ભણે છે એણે જ કરવાનો હોય. એ કોઈ પણ નિર્ણય લેશે તે એના માટે સાચો હશે. ભવિષ્યમાં એ પોતાનો નિર્ણય બદલીને કોઈ બીજા-ત્રીજા વિકલ્પને અપનાવવા માગશે તો એ ડિસિઝન પણ ખોટું નહીં હોય.

વાત માત્ર કન્યાઓ, ટીનએજર છોકરીઓ કે યુવતીઓ પૂરતી જ થઈ રહી છે. છોકરાઓના ભણતર-કરિયર વિશેની વાત અહીં નથી.

જે સર્વે થાય એનાં તારણો રાજ્યો મુજબ જુદાં જુદાં નીકળવાના. ગુજરાતનાં તારણો જુદાં હોય અને મિઝોરમનાં તારણો જુદાં હોય. જમ્મુ-કાશ્મીર અને કેરળનાં તારણો પણ જુદાં જુદાં હોઈ શકે. સર્વે કયા પ્રકારનાં શહેરોમાં થાય છે એમાં પણ ફરક પડે. મુંબઈ-દિલ્હી-કલકત્તા-બેંગ્લોર-ચેન્નઈના સર્વેમાં અમુક તારણો મળે. રાજ્યોની રાજધાની કે રાજ્યોના મોટા શહેરોમાં થતા સર્વેનાં તારણોમાં તેમ જ રાજ્યોના જિલ્લા મથક તથા તાલુકા મથકમાં થતા સર્વેમાં ફરક પડે. સાવ નાના ગામોમાંથી નજીકની કૉલેજમાં ભણવા જતી હોય એવી કન્યાઓનો જવાબ પણ બીજાઓ કરતાં જુદો પડી શકે.

ભણવું શું કામ – એનો જવાબ દરેકનો જુદો જુદો હોઈ શકે. શરૂઆતમાં જે કારણો બતાવ્યાં તે ઉપરાંતના કારણો પણ હોવાનાં. ક્યારેક મજબૂરી, ક્યારેક શોખ તો ક્યારેક કરિયર, ક્યારેક લાઇફસ્ટાઇલ તો ક્યારેક કંઈક કરવું છે એની પૅશન તો ક્યારેક જીવનમાં સુખ-શાંતિની કે સમૃદ્ધિની અપેક્ષા હોઈ શકે. ભણી ગણીને ઘર-ગૃહસ્થીને પ્રાધાન્ય આપવું છે એવું પણ ક્યારેક જાણવા મળે.
આમાંના કોઈ પણ કારણનો પૂરતો આદર કરીને, જે નિર્ણય લેવાતો હોય તેને માથે ચડાવીને અને નિર્ણય લેનાર કન્યાની મૅચ્યોરિટી પર સો ટકાનો ભરોસો રાખીને જે વાત કહેવી છે તે શરૂ કરું છું, ધ્યાનથી સાંભળજો.

ભણવું, ખૂબ ભણવું અને પછી કરિયર બનાવવી, ખૂબ કામ કરવું, દામ અને નામ બેઉ કમાવવાની કોશિશ કરવી. આ સારી વાત છે. એટલી જ સારી વાત એ છે કે ભણીગણીને કમાવાને બદલે કે કરિયર બનાવવાને બદલે ઘરસંસાર સંભાળવો.

જે આધુનિક કન્યાઓ ભણી લીધા પછી નોકરી-વ્યવસાય-બિઝનેસ કરવાને બદલે લગ્ન કરીને ગૃહિણી બની જવાનું પસંદ કરે છે તે યુવતીઓ એટલી જ આદરપાત્ર છે જેટલી આદરપાત્ર કરિયર વીમેન છે.

ગૃહિણીનો રોલ ભજવનાર યુવતી જેમ કરિયર વુમન બની શકતી નથી એમ કરિયર વુમન ગૃહિણી નથી બની શકતી. હાલાંકિ આજે જોઈએ છીએ કે કરિયર વુમન ઘર પણ સંભાળતી હોય છે, આ કામમાં એને પતિનો સાથ-સહકાર પણ મળતો હોય એવું બને. આમ છતાં એણે કેટલાંક ગંભીર સમાધાનો કરવાં પડતાં હોય છે જે એના પોતાના તેમજ પતિના તથા પરિવારના જીવન માટે ખૂબ આકરાં પુરવાર થાય છેઃ

(1) જે યુવતીઓ ઘરની રસોઈનો સઘળો ભાર બહારનાઓ પર નાખી દે છે તે પોતાના પોષણ તથા પતિ-પરિવારના પોષણ સાથે ગંભીર ચેડાં કરે છે. ઘરમાં મહારાજ પાસે બનાવાતું ખાવાનું કે રસોઈનાં બહેન પાસે બનાવાતું ખાવાનું માત્ર સ્વાદમાં મા કે પત્નીના હાથ જેવું નથી બનતું એવું નથી. સ્વાદ ઉપરાંત ન્યુટ્રિશનની બાબતમાં પણ ઘણો મોટો ફરક પડી જતો હોય છે. તમારી પાસે શિલ્પા શેટ્ટી કે નીતા અંબાણી જેવી પરફેક્ટ કિચન વ્યવસ્થા હોય તો વાત જુદી છે. દરેક ઘરમાં એવી ગોઠવણ ન હોઈ શકે. રસોઈ બનાવવામાં શું કેટલા વખત સુધી બાફવું, ઉકાળવું, તળવુંથી માંડીને કયા પદાર્થોનો એના ગુણધર્મો પ્રમાણે ઉપયોગ કરવો એની સમજ દરેક માતાએ, દાદીએ પોતાની પુત્રી-પૌત્રીને આપેલી હોય છે. રસોડાને નિગ્લેક્ટ કરતી યુવતી પોતાનાં સંતાનોને મેગી-બર્ગર-પિત્ઝાના રવાડે ચડાવીને અને સ્વિગી-ઝોમેટો દ્વારા ઘરે બહારનું ખાવાનું મગાવીને કે છાશવારે સ્ટ્રીટ ફૂડ માટે કે રેસ્ટોરાંમાં પરિવારને લઈ જઈને સ્વાસ્થ્ય સાથે જે ચેડાં કરતી હોય છે તેની ખબર ખાનારાઓને ચાળીસની ઉંમર પછી જ પડતી હોય છે.

પરિવારજનોના પોષણ કે ન્યુટ્રિશન ઉપર ગૃહિણી જેટલું ધ્યાન આપી શકે એટલું ધ્યાન કરિયર વુમન ન આપી શકે, કોઈ આપી શકતું હોય તો તે અપવાદ છે અને આવા અપવાદોને આપણા વંદન.

(2) દર વર્ષે ઘરના દરેક સભ્યે નાનીમોટી બિમારીઓ કે સ્વાસ્થ્ય અંગેની તકલીફોનો સામનો કરવો જ પડતો હોય છે. આમાં અમેરિકા હોય, વિયેતનામ હોય કે ભારત સૌ સરખાં છે. ભારતનો આ બાબતમાં ફાયદો એ છે કે અહીંના દરેક પ્રદેશમાં દાદીમાનું વૈદું હાથવગું હોય છે. હજારો વર્ષની આપણી પરંપરાને લીધે અડધા રોગોની તો રસોડામાંથી મળી જતી ચીજવસ્તુઓને કારણે જ દવા બની જાય છે. આયુર્વેદ, યોગ-પ્રાણાયમ અને પ્રાકૃતિક ઉપચાર – આ ત્રિવેણી સંગમ ભારતીયોના જીવન સાથે હજારો વર્ષ પૂર્વેથી જોવા મળતો આવ્યો છે.

કરિયર વુમન પાસે આ બધા ઉપચારોની જો કદાચ સમજ હોય તો પણ ધીરજ કે એટલો સમય નથી. બાળકને શરદી-ઝાડા જેવી મામૂલી તકલીફ થાય તો એલોપથીની દવાઓનો મારો ચલાવીને એને સાજું કરી દે છે. પતિની ઘરગથ્થુ ઇલાજોથી સેવા-સુશ્રુષા કરવાને બદલે ઝટપટ સાજા કરી નાખે એવા ટીકડા-ટીકડી-ઇન્જેક્શન માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવામાં આવે છે. રસાયણોમિશ્રિત આવી દવાઓ શરીરમાં લાંબા ગાળે ધીમું ઝેર પેદા કરવાનું શરૂ કરશે એની કોઈને ચિંતા હોતી નથી.

(3) ઑફિસ કે ફેક્ટરી કે દુકાનના મૅનેજમેન્ટની જેમ ઘરનું મૅનેજમેન્ટ પણ એક આગવો વિષય છે. ઘરમાં સાફસૂફી કેવી રીતે રાખવી, બાથરૂમ-કિચન આરોગ્યપ્રદ રહે, વૉર્ડરોબ ગોઠવાયેલો રહે, દરેક ચીજ જ્યાં મૂકી હોય ત્યાંથી જડી જાય, મહેમાનોની અવરજવરની સાચવણી, ઘરમાં જે કંઈ સામાન ખૂટતો કરતો હોય તે સમયસર આવી જાય, ઘરના નોકરચાકરો પરનું સુપરવિઝન આ અને આવી હજાર બાબતો ફૂલટાઇમ જૉબ છે. કરિયર વુમન આવી બાબતોમાં દસગણા પૈસા ખર્ચીને પણ ગૃહિણી જેટલી પ્રભાવશાળી નહીં બની શકે.

(4) સંતાનને જન્મ આપ્યા પછી બે-ચાર-છ-બાર મહિને કરિયર વુમને ફરી પાછા કામ પર ચડી જવાનું હોય છે. બાળકને સાસુ પાસે, માતા પાસે, પરિવારના અન્ય કોઈ સંતાન પાસે કે પછી પગારદાર આયા પાસે ઉછેરવામાં આવે છે ત્યારે એક ખટકો મા-બાળકને બેઉને રહી જાય છે. બાળઉછેર પર બેધ્યાન બની જવું એ કંઈ મોટી વાત નથી એવું કોઈ કરિયર વુમન માનતી હોય તો એને પણ આપણાં વંદન.

(5) આ બહુ અંગત મામલો છે. દિવસ આખો કામ કર્યા પછી, ઘરથી ઑફિસ અને ઑફિસથી ઘરનો પ્રવાસ કર્યા પછી, કેટલાય લોકો સાથે માથાઝીંક કર્યા પછી, ખાવાપીવામાં સમાધાન કર્યા પછી ઘરે પાછી આવતી યુવતી પાસે રાત્રે સૂતી વખતે પ્રેમની બે વાતો કહેવા-સાંભળવા જેટલી માનસિક-શારીરિક ક્ષમતા બચતી હશે? આ સવાલનો જવાબ તો એ પોતે જ આપી શકે. ગૃહિણી સાંજે પતિના આવવાના સમયે ઉલટભેર ફરીથી નહાઈધોઈને, સજીધજીને પતિના સ્વાગત માટે તૈયાર થઈ શકે છે. જૂનવાણી જેવું લાગે છે? રાજશ્રી ફિલ્મ્સની હીરોઈનો જેવું લાગે છે? ભલા માણસ, આધુનિક બનીને માણસે પોતાની પર્સનલ લાઇફને કેટલી ચૂંથી નાખી છે એ તો જરા વિચારીએ. અને બસ, અહીં જ વિરમીએ.

સાયલન્સ પ્લીઝ!
ભગવાન બુદ્ધની પાસે હતું બરાબર એટલું જ લઈને તમે જન્મ્યા છો. તમારી વાણીમાં અને બુદ્ધિની વાણીમાં રતિભારનો ફરક નથી. કજાચ તમારા તાર થોડા ઢીલા હશે તો કસવા પડશે. અથવા જો વધારે તંગ હશે તો થોડા ઢીલા કરવા પડશે. અથવા તો તમારા તાર વીણાથી અલગ થઈને પડ્યા હશે તો એને વીણામાં બાંધવા પડશે. પણ તમારી પાસે બરાબર એ જ બધો સામાન છે જેટલો બુદ્ધ પાસે હતો. બુદ્ધના જીવનમાં સંગીત પેદા થઈ શક્યું તો તમારા જીવનમાં પણ થઈ શકશે. આનું નામ આસ્થા છે.

-રજનીશજી