કમ્ફર્ટ ઝોનની બહાર નીકળતાં પહેલાં : સૌરભ શાહ

(તડકભડક : ‘સંદેશ’, સંસ્કાર પૂર્તિ. રવિવાર, 27 નવેમ્બર 2022)

તમે જ્યારે કોઈ વાતે ખત્તા ખાધી હોય, પ્રેમમાં કે ધંધામાં નિષ્ફળ ગયા હો, ત્યારે તમને આશ્વાસન જોઈએ, તમારી પીઠ પર હાથ પસવારતી કોઈ વ્યક્તિ જોઈએ, તમને હતાશામાંથી બહાર કાઢીને ફરી એક વાર કાર્યરત થઈ જવા માટે ઉત્સાહના બે ઉદ્દગાર કહેનારું કોઈ જોઈએ.

આપણી આસપાસ, આપણી નજીક, આવી કેટલીક વ્યક્તિઓ હોવાની. ક્યારેક કોઈક નવલકથા કે અન્ય પ્રકારનાં પુસ્તક વાંચીને આપણી હતાશા ખંખેરાઈ જાય એવું બને. ક્યારેક ભગવદ્ ગીતાનો કોઈ શ્લોક, વેદ-ઉપનિષદની કોઈ ઋચા કે કોઈ ફિલ્મગીતની પંક્તિ આપણી નિરાશાને ખંખેરવાનું કામ કરે. ક્યારેક આપણે પોતે જ આપણા વિચારો દ્વારા, ભૂતકાળના અનુભવોનું અલગ રીતે અર્થઘટન કરીને આપણી જાતને સમજાવી લેતા હોઈએ છીએ. તો ક્યારેક કશું જ કર્યા વિના, કોઈ જ નવા વિચારો મનમાં લાવ્યા વિના, સ્થિર બેસી રહીએ કે થોડો વખત નિષ્કિય રહીએ તો કુદરત આપોઆપ તમને ઊંડી ખીણમાંથી ઉંચકીને પર્વતના શિખર તરફ જતા માર્ગ પર ફરી મૂકી આપતી હોય છે.

હતાશામાંથી બહાર આવવા માટેના, જીવનમાં કશુંક કરી બતાવવા માટેના, આ બધા નૈસર્ગિક ઉપાયો છે, કુદરતી ઉપચારો છે. પણ જેમ આયુર્વેદ અને નેચરોપથીના ઉત્તમ ઇલાજોની જગ્યાએ પશ્ચિમી દેશો જોખમી એલોપથીનો આડેધડ ઉપયોગ કરવા માંડ્યા છે એમ એ લોકોની દેખાદેખીથી આપણે પ્રેરણા મેળવવા માટેના નૈસર્ગિક ઉપાયો છોડીને મોટિવેશનલ સ્પીકરો તથા સેલ્ફ હેલ્પની બુક્સના કૃત્રિમ તેમ જ અતિ જોખમી રસ્તે જઈ રહ્યા છીએ.

મોટિવેશનલ લખાણો, સેમિનારો, પ્રવચનો અને પુસ્તકોનો ધંધો આજકાલ ખૂબ ચાલ્યો છે. સૌ કોઈને ચાર કૅપ્સ્યુલ ગળીને સાજા થઈ જવું છે, બે ઇંજેક્શન લઈને દોડતા થઈ જવું છે. સૌ કોઈને મોટિવેશનલ સેમિનારમાં જઈને કે સેલ્ફ હેલ્પનાં બે ચોપડાં વાંચીને જીવનમાં વ્યાપેલી હતાશા દૂર કરવી છે કે જીવનમાં સડસડાટ આગળ વધી જવું છે.

રેડી ટુ ઇટ ફૂડની જેમ આ મોટિવેશનિયું ફૂડ પીરસતા લેક્ચરો સાંભળીને કે એવાં પુસ્તકો વાંચીને તમને ઘડીભર ખૂબ સારું લાગે છે. થાય છે કે બસ એક ચપટી વગાડીશ અને આડીતેડી લાઈફ સડસડાટ સીધી થઈ જશે. મુફલિસમાંથી સીધા અંબાણી બની જઈશું. ચપટી વગાડીએ એટલી જ વાર છે.

એલોપથીની દવાઓની જેમ આ મોટિવેશનિયા સામગ્રીની પણ અનેક ગંભીર આડઅસરો હોય છે જેને કારણે માણસ વધુ ઊંડી ખાઈમાં પટકાય છે, ક્યારેક ડિપ્રેશનનો ભોગ બને છે. મોટિવેશનવાળાઓને વાંચીને સાંભળીને તમને એમ જ લાગે કે તમે જ નેક્‌સ્ટ બચ્ચન, અંબાણી, મોદી છો. જીવનમાં સ્ટ્રગલ કરવાની હોય તો તે બસ એટલે જ જેનાથી મોટિવેશના સેમિનારોની ફી ભરી શકાય કે સેલ્ફ હેલ્પનાં પુસ્તકો ખરીદી શકાય. એટલું કર્યું કે બીજે જ વર્ષે તમારી પાસે આવી જશે ચકાચક ગાડી, સુંદર પરિવાર, મોટું બેન્ક બેલેન્સ, વિદેશી વૅકેશન્સ અને પ્રસિદ્ધિ – કીર્તિ – ગ્લેમર.

સારી પ્રેરણાત્મક નવલકથા વાંચીને, જેનો હેતુ તમને મોટિવેશન આપવાનો નથી હોતો, મનમાં કુદરતી રીતે જે ઉમંગ પ્રગટે તેની વાત જુદી છે. ભગવદ્ ગીતા કે પછી કોઈ પણ સારું ગીત, ભજન વગેરે સાંભળીને જે વિચારો સ્ફૂરે અને એમાંથી જે પ્રેરણા મળે તે કુદરતી હોય છે. વેદ વ્યાસ કંઈ મોટિવેશનલ સ્પીકર નહોતા, સેલ્ફ હેલ્પની બુક્સના લખાણકાર નહોતા. એમણે જે સર્જન કર્યું તે જીવનના એક વિશાળ અર્થને સમજવા માટે કર્યું. એ કક્ષાના સર્જનની આશા તો આજકાલ ફૂટી નીકળેલા અસંખ્ય મોટિવેશનલ સ્પીકરો કે સેલ્ફ હેલ્પ બુક્સના રાઈટરો પાસે તમે રાખી જ ન શકો એ તો જાણે કે સ્વાભાવિક છે. બંને વચ્ચે કોઈ સરખામણી નથી. પણ આ તુલના એટલા માટે કરવી પડે છે કારણ કે મોટિવેશનનો ધંધો કરનારાઓ પોતે તો લાખો રૂપિયા કમાઈ લે છે (જેની સામે આપણને બિલકુલ વાંધો નથી) પણ એમને સાંભળનારા/વાંચનારા લોકો આગળ વધવાને બદલે પાછળ ફેંકાઈ જાય છે. વધુ ઊંડી ખાઈમાં ઉતરી જાય છે.

તમારાં સપનાંની કોઈ લિમિટ ન રાખો, થિન્ક બિગ, ડ્રીમ બિગ એવું જોરશોરથી કહી કહીને, મુઠ્ઠીઓ ઉછાળીને ગાંડાં ઘેલાં કાઢીને તમને ‘મોટિવેટ કરતા’ લોકોને તમારી કૅપેસિટીની ખબર નથી. તમને રાતોરાત પહેલવાન બનાવવા માગતા ઉસ્તાદને તમારા માયકાંગલા શરીર વિશે ખબર જ નથી. તમે એનું સાંભળીને રોજનાં ડઝન કેળાં, બે લીટર દૂધ, અડધો કિલો ઘીના લાડવા અને સો દંડ બેઠક વગેરે કરવા માંડો છો ને છેવટે એવા પટકાઓ છો કે જિંદગીમાં ક્યારેય પહેલવાન બનવાનું નામ નથી લેતા.

તમારી ક્ષમતા કઈ બાબતમાં કેટલી છે તેના વિશે પેલા મોટિવેશનિયાઓને કશી જ જાણકારી નથી હોતી. તેઓ તો કહ્યા કરશે કે જો નવાઝુદ્દીન સિદ્દીકી જેવા ચહેરાને પણ બૉલિવુડમાં સ્ટાર સ્ટેટસ મળી શકતું હોય તો તેમને કેમ નહીં. એક શિક્ષકનો દીકરો ધીરુભાઈ અંબાણી બની શકતો હોય, એક ચાવાળો જો… જવા દો. પેલા મોટિવેશનના કારોબારીએ તમને એમ નહીં કહ્યું કે નવાઝુદ્દીનમાં કુદરતી અભિનય ક્ષમતા કેટલી ઠાંસી ઠાંસીને ભરી હતી, વર્ષો સુધી નિષ્ફળતા અને અપમાનો સહન કરવાની શક્તિ તથા ધીરજ હતાં એનામાં. બધા કૉલેજ ડ્રોપઆઉટ સ્ટીવ જૉબ્સ નથી બની શકતા અને બધા ચાવાળા પીએમ નથી બની શકવાના. મહેશ ભટ્ટે કહ્યું હતું કે પથ્થરોને ઘસી ઘસીને હીરા ન બનાવી શકાય, રફ ડાયમન્ડ હોય તો જ એના પર પાસાં પાડીને ચમકદાર હીરા બને.

આઈ એ એસ માટેની પરીક્ષા આપવા માટેના કે પછી એન્જિનિયરિંગ, મેનેજમેન્ટ, સીએ વગેરેના કોર્સમાં એડમિશન મેળવવા માટેના ક્લાસીસ જેવું જ ધતિંગ આ મોટિવેશનલિયાઓ ચલાવે છે. ક્લાસીસ ભરનારા કુલ દસ લાખમાંથી એક હજાર જણ તો વગર ક્લાસમાં ગયે આઈ એ એસ બની જ શકવાના હોય છે પણ એનું શ્રેય પેલા ક્લાસવાળા લઈ લેતા હોય છે કારણ કે આ એક હજારના આધારે એમને નવ લાખ નવ્વાણું હજાર બકરાઓ મળવાના હોય છે.

મોટિવેશનલ સ્પીકરો કે સેલ્ફ હેલ્પ પુસ્તકોના લેખકો તમને વારંવાર કહેશે કે તમે તમારા કમ્ફર્ટ ઝોનની બહાર આવો, દુનિયા પર રાજ કરશો. પણ તમારે તમારી ક્ષમતા માપવાની હોય. કોઈ તમને ચણાના ઝાડ પર ચડાવે તો ચડી ના જવાય. તમે જે ક્ષેત્રમાં આગળ વધવા માગો છો તે ક્ષેત્રને લગતી ટેલન્ટ તમારામાં ખરેખર કેટલી છે? અને કોઈપણ ક્ષેત્રમાં માત્ર ટેલેન્ટથી કામ નથી ચાલતું. તમારો ઈ.ક્યુ. (ઈમોશનલ ક્વોશન્ટ)થી માંડીને પૈસાને સમજવાની આવડત, સાતત્ય – ધીરજ રાખવાની આદત વગેરે નાની મોટી ડઝનબંધ બાબતો તમારામાં હોય ત્યારે તમે બચ્ચનજી, અંબાણી, મોદી, સ્ટીવ જૉબ્સ, સ્વામી રામદેવ વગેરે જેવી હસ્તીઓની જેમ તમારા ક્ષેત્રની ટોચની વ્યક્તિ બની શકો છો.

મોટિવેશનલ સ્પીકરો, સેલ્ફ હેલ્પ રાઈટરો તમને આ બધું નહીં સમજાવે. સમજાવવા બેસશે તો કંટાળીને તમે એમને છોડી દેશો.
એક જ વાત સમજવાની છે. આજે ગુજરાતમાં અને ભારતમાં જ એટલા બધા મોટિવેશનલ સ્પીકરો અને સેલ્ફ હેલ્પ બુક્સના રાઈટરો ફૂટી નીકળ્યા છે કે આ મોટિવેશનિયાઓને સાંભળીને/વાંચીને દેશમાં બે-પાંચ કરોડ અંબાણીઓ થઈ હોવા જોઈતા હતા. પણ નથી ને! બસ, તો પછી સમજી જાઓ.

કુત્રિમ રીતે પ્રેરણા મેળવવાના ફાંફા મારીને નૈસર્ગિક ઉપાયોથી જાતને સમજાવો અને ધીરજ રાખીને સતત કાર્ય કરીને ધીમે ધીમે આગળ વધો. સફળતાના એસ્કેલેટર પર સરકીને ટોચ પર પહોંચી જવાને બદલે એક એક પગથિયું ચડીને, પરસેવો પાડીને નાની તો નાની પણ નક્કર સફળતા મળે એવી રીતે આગળ વધો.

અને ખબરદાર જો કોઈએ આ લેખને મોડિવેશનલ આર્ટિકલ કહો છો તો!

પાન બનારસવાલા

જિંદગી ઉત્તમ ક્વોટેબલ ક્વોટ્‌સ વાંચીને નથી સજાવવાની, એ અવતરણોમાંના કોઈ એક ઉત્તમ વિચારને સમજી એને આયુષ્ય દરમ્યાન સજ્જડપણે અમલમાં મૂકવાથી જિંદગી બહેતર બનશે.
-અજ્ઞાત

• • •

તાજા કલમ: તમને આમાં મઝા પડી રહી છે? તો કમેન્ટ બોક્સમાં તમારી લાગણી કેમ નથી લખતા! તમારા હોંકારા વગર અંધારામાં તીર ચલાવવા જેવું લાગે છે!
—સૌ.શા.

• • •
ન્યુઝપ્રેમીને આર્થિક સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો