હિંદી ફિલ્મોના વિલનો હીરોઈનો સાથે જે કરતા એવું આ લોકો ગુજરાતી ભાષા સાથે કરે છે : સૌરભ શાહ

( ગુડ મૉર્નિંગ ક્લાસિક્સ: ગુરુવાર, 16 જુલાઈ 2020 )

દરેક ભાષાને એનું પોતાનું શીલ હોય છે, શિયળ હોય છે. ભાષાની આ પવિત્રતાને સમજ્યાકર્યા વિના દે ઠોકમઠોક લખ્યે જનારાઓ ભાષાનો શિયળભંગ કરે છે. એક જમાનામાં પ્રેમ ચોપરા અને શક્તિ કપૂર એમની ફિલ્મની હીરોઈનો સાથે રૂપેરી પરદા પર જે કૃત્ય કરતા બતાવવામાં આવતા કંઈક એવું જ કૃત્ય ભાષાને પીંખી નાખનારા આ લોકો કરે છે.

યા કુન્દેન્દુ તુષાર હાર ધવલા ઉચ્ચારીને જે ગુજરાતી ભાષાભક્તોએ મા સરસ્વતીની કૃપાથી પ્રાપ્ત થયેલી ગુર્જર વાણીની આરાધના કરી છે એમના માટે માતૃભાષા માતા સમાન પવિત્ર છે.

કોઈ પણ લખાણ કે સાહિત્ય માટે ભાષા બૅકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક જેવી છે. લખાણને વખાણીએ કે સાહિત્યને વખાણીએ ત્યારે જો ભાષા ઊડીને આંખે વળગતી હોય તો તે ખોટું છે. લખાણમાંના કે સાહિત્યમાંના મુદ્દાનું કે એમાં રહેલા વિચારનું મહત્ત્વ સૌથી પહેલાં આવે. બીજું મહત્ત્વ ભાષાનું છે. ફિલ્મમાં બૅકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિકનું મહત્ત્વ પડદા પર દેખાતા જે તે સીનમાંના ભાવને એન્હૅન્સ કરવાનું છે, એ ભાવ પર છવાઈ જવાનું નથી. કમનસીબે, બીજી ભારતીય ભાષાઓની જેમ આજે ગુજરાતીમાં પણ ફ્રિવોલસ, છિછરી, ઉત્પાતભરી અને સ્યુડો ફિલોસોફિકલ ભાષાનો વપરાશ વધી ગયો છે. નવલકથાલેખક કે કટારલેખક કે ગઝલલેખક કે પછી કવિતાલેખછ જે કહેવા માગે છે તે વાતમાં કેટલું સત્ત્વ છે કે એમાં કેટલી નક્કરતા કે નવીનતા છે એના તરફ તમારું ધ્યાન ન ( રિપીટ, ધ્યાન ન જાય ) જાય એટલે પાંચ હજારની લૂમ ફુટતી હોય એવી ભાષાના ફટાકડા ફોડીને વાચકનું ધ્યાન બીજે લઈ જવામાં આવે છે. બધી રીતે ગુડ ફૉર નથિંગ છોકરી ટૂંકી ચડ્ડી અને ક્રોપ ટીશર્ટ પહેરીને બજારમાં નીકળે તો એના તરફ લોકોનું ધ્યાન જવાનું જ છે. એની સાથે કૉફી શૉપમાં બેસીને પંદર મિનિટ વાત કરો એટલે આખું ભોપાળું ખૂલે. આ ટાઈપની વ્યક્તિઓ એક જ કામની હોવાની. એ જ રીતે આ ટાઈપનું લખનારા લેખકો-કવિઓ ભાષા સાથે આ જ ટાઈપનું કૃત્ય કરતા રહે છે. ભાષા કંઈ એવું કૃત્ય કરવા માટે નથી સર્જાઈ.

ભાષા, જોડણી કે વ્યાકરણ સાથે એક સામાન્ય વાચકને કે ભાવકને એટલી જ નિસબત હોય છે અને હોવી જોઈએ જેટલી કોઈ ફિલ્મના સામાન્ય પ્રેક્ષકને સાઉન્ડ રેકૉર્ડિંગ, સિનેમેટોગ્રાફી કે એડિટિંગ સાથે હોય. એક નૉર્મલ પ્રેક્ષક આ તમામ કસબ વિશે કશું જ જાણતો નથી છતાં ફિલ્મ એને સારી લાગે છે કે ખરાબ લાગે છે એની અસરમાં આ તમામ વિભાગોનો જબરજસ્ત ફાળો હોય છે.

સામાન્ય વાચક હ્રસ્વ ઉ કે દીર્ઘ ઊનો તફાવત નજરઅંદાજ કરી શકે, જોડણી ક્યાંક ખોટી હોય તો એના વાચનમાં કે વાચન દ્વારા પ્રાપ્ત થનારી સમજમાં બહુ મોટો ફરક ન પડી જાય, કોઈક વાક્ય ગ્રામેટિકલી ખોટું લખાયું હોય તો પણ નવલકથા કે કૉલમના વાચનમાં એ રસક્ષતિ ન અનુભવે એવું બને તો આનો અર્થ શું એવો કરવો કે ભાષાશુદ્ધિ, જોડણીશુદ્ધિ કે વ્યાકરણશુદ્ધિ કે શૈલીશુદ્ધિનો આગ્રહ કોઈએ ન રાખવો? અણઘડ સિનેમેટોગ્રાફરે શૂટ કરેલી, ઢંગધડા વિનાનું સાઉન્ડ રેકૉર્ડિંગ ધરાવતી, ખરાબ રીતે એડિટ કરવામાં આવેલી ગમે એટલી સારી ફિલ્મનું પણ આવી નબળાઈઓને લીધે સત્યાનાશ નીકળી જતું હોય છે. લેખોમાં પ્રગટ થતા વિચારો તથા નવલકથામાંથી ઉપસતા વિવિધ ભાવનું પણ આવું જ થતું હોય છે – જો ભાષા, વ્યાકરણ, જોડણીની બાબતમાં લેખકો, સંપાદકો, ટાઈપસેટર્સ, પ્રૂફરીડરો ઈત્યાદિઓ બેદરકાર રહે તો.

આ ક્ષેત્રોમાં અરાજકતા ન ચાલે અને સાથે સાથે એમાં બંધિયારપણું પણ ન ચાલે. દાખલા તરીકે સ્કૂલમાં તમને શીખવવામાં આવ્યું કે ‘કારણ કે’થી વાક્યની શરૂઆત ન થાય, ‘અને’ લખો તો એના આગલા શબ્દ પછી અલ્પવિરામ ન મૂકી શકાય. વ્યાકરણના આવા જડબેસલાક નિયમોના દાયરામાં રહીને લખાતું ગુજરાતી જ શુદ્ધ અને બાકીનું અશુદ્ધ એવું ન કહી શકાય. વ્યાકરણના તમામ નિયમો જાણી લીધા પછી એમાંના કેટલાક નિયમોને તોડવાની મઝા સાચા સર્જકો લેતા હોય છે જેને કારણે એમનાં લખાણોમાં આગવી શૈલી જોવા મળતી હોય છે, પણ ક્યારેક એવું ય જોવા મળે જે બહુધા ગુજરાતી કવિતા લખનારાઓમાં જોવા મળે છે કે ઉત્સાહી કવિઓને અછાંદસ લખવાનો બહુ ઉપાડો થાય. ગૌરવથી કૉલર ઊંચો રાખીને તમને કહે: હું તો છંદ-બંદમાં માનતો (કે માનતી) નથી, અછાંદસ જ લખું છું!

ભલા આદમી, (કે ભલી બૂન) પહેલાં છંદ શીખો પછી એને તોડી ફોડીને અછાંદસ લખતા થાઓ. બેફામ ડ્રાયવિંગ કરવાનો શોખ હોય તો પહેલાં સ્ટિયરિંગ અને ક્લચ-ગિયર-એક્સલરેટર પર પૂરેપૂરો કાબૂ મેળવતાં શીખવું પડે. પણ અહીં તો ગાડી ચલાવતાં જ ન આવડતું હોય એવા લોકો તમને કહેતા હોય છે કે મને તો રેકલૅસ ડ્રાયવિંગ કરવાની બહુ હોંશ, હોં.

જોડણી ક્યાંક ખોટી છપાઈ હોય કે ક્યાંક વ્યાકરણ દુષ્ટ વાક્યો પ્રવેશી ગયાં હોય ત્યારે વાચનમાં બહુ મોટી રસક્ષતિ ન થાય એવું બને— તો શું આપણે ભાષાશુદ્ધિનો, જોડણીની ચોકસાઈનો કે વ્યાકરણશુદ્ધિનો આગ્રહ જતો કરવો? ના, બિલકુલ નહીં. આજના આ લેખમાં પણ પ્રૂફરીડિંગની ભૂલો નીકળે તો શું આપણે એવી દલીલ કરવાની કે ભાષાશુદ્ધિનો આગ્રહ નકામો છે, છોડી દેવો જોઈએ? ના, બિલકુલ નહીં. સો ટકા શુદ્ધ ભાષાનો આદર્શ આંખ સામે રાખીને એની બને એટલા નજીક જવાની કોશિશ કરવાની. અને નવ્વાણું ટકાથી આગળ ન જઈ શકીએ તો બાકીના એક ટકા માટે કોઈ બહાનું આગળ ધરવાને બદલે, માફી માગવાની. સો ટકા શુદ્ધ ભાષાનો આદર્શ આંખ સામે રાખવો એટલે જ મા સરસ્વતીની આરાધના કરવી.

અહીં સ્વામી આનંદ યાદ આવે છે અને ફરદુનજી મરઝબાનજી પણ યાદ આવે છે. આવતી કાલે એ બંનેની ભાષાને યાદ કરીને મા સરસ્વતીનું ઋણ અદા કરવાનો પ્રયત્ન કરીએ.

આજનો વિચાર

વિવેક વિનાના અભિપ્રાયનું બીજું નામ છે પૂર્વગ્રહ.

– સ્વામી વિવેકાનંદ
••• ••• •••

આટલું વાંચ્યું છે તો બે મિનિટ રોકાઈને થોડું વધુ વાંચી લો.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને સપોર્ટ કરવા માટેની અપીલ : સૌરભ શાહ

પ્રિય વાચકો,

ગુજરાતી ભાષાના સૌથી વધુ વંચાતા, વખણાતા અને ચર્ચાતા લેખક-પત્રકારોમાંના એક સૌરભ શાહ તમને રોજ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ દ્વારા મળે છે.

તમે જાણો છો એમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ કોઈપણ જાતના કૉર્પોરેટ ફન્ડિંગ વિના ચાલતું સ્વતંત્ર, તથા કોઈનીય સાડીબારી ન રાખતું ડિજિટલ મિડિયા છે અને એટલે એ ભરોસાપાત્ર છે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ની તમામ વાચનસામગ્રી સૌ કોઈ માટે ઓપન છે, વિના મુલ્યે ઉપલબ્ધ છે.

વધુ ને વધુ વાચકો સમજી રહ્યા છે કે મિડિયાની વિશ્વસનીયતા સામે પ્રશ્નો ઊભા થતા જાય છે એટલે કાણાને કાણો કહેવાની હિંમત રાખનારા અને સજ્જનો તથા રાષ્ટ્રપ્રેમીઓનો નિર્ભીક બનીને પક્ષ લેનારા ‘ન્યુઝપ્રેમી’ જેવા પ્લેટફૉર્મને અડીખમ રાખવા તમારા સપોર્ટની જરૂર છે.

‘ધ ક્વિન્ટ’, ‘ધ પ્રિન્ટ’, ‘ધ વાયર’, ‘સ્ક્રોલ’ કે બીજાં ડઝનેક તોતિંગ અંગ્રેજી ડિજિટલ મિડિયા કરોડો રૂપિયાનું ફંડિંગ ઉભું કરીને પોતાના એજન્ડાને— કામકાજને આગળ વધારી રહ્યા છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ આવી રીતે કામકાજ કરવામાં માનતું નથી. ઇન્વેસ્ટર્સ પાસેથી કરોડો રૂપિયા ઉઘરાવ્યા પછી અમુક મિડિયા કરોડરજ્જુ વિનાનાં બની જતાં હોય છે. ઇન્વેસ્ટરોનો વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિઓને ઉત્તેજન આપવાથી સચવાતો હોય ત્યારે મિડિયાએ પણ વાચકોનો દ્રોહ કરીને, વાચકોને ઊંધા રવાડે ચડાવીને એન્ટી-નેશનલ ન્યુઝ અને એન્ટી-નેશનલ વ્યુઝ આપવાની પ્રવૃત્તિમાં જોરશોરથી ભાગ લેવો પડતો હોય છે.

આ જ કારણોસર ‘ન્યુઝપ્રેમી’માં જાહેરખબરો પણ ઉઘરાવવામાં નથી આવતી. જે ઘડીએ એડવર્ટાઇઝરના વેસ્ટેડ ઇન્ટરેસ્ટ ન જળવાય એ જ ઘડીએ કાં તો તમારો હાથ આમળીને તમારી પાસે તેઓ પોતાનું ધાર્યું કરાવતા થઈ જાય અને વાચકો ગેરમાર્ગે દોરવાઈ જાય, કાં પછી તમારી નૌકાને મધદરિયે હાલકડોલક કરીને ડુબાડી દેવાની ધમકી આપવામાં આવે.

કોઈ પણ સારી પ્રવૃત્તિ ટકાવી રાખવી હોય અને એને ફેલાવવી હોય તો એ માટે બે મુખ્ય બાબતોની ખાસ આવશ્યકતા હોવાની. પરસેવો અને પૈસો. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને હજારો વાચકોમાંથી લાખો અને લાખોમાંથી કરોડો સુધી લઈ જવાની મહેનત વન પેન આર્મીસમા સૌરભ શાહ દ્વારા 24×7 થઈ રહી છે. ( એક વાચકે ‘ વન કેન’—one pen, one man, one can—નું બિરૂદ આપ્યું છે. કોઈ એક લેખની કમેન્ટમાં છે.)

‘ન્યુઝપ્રેમી’નું લેખન-સંપાદન તથા એની સાજસજ્જા મુંબઈમાં થાય છે. ટાઇપસેટિંગ ભાવનગર અને અમદાવાદમાં થાય છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના એડમિનિસ્ટ્રેશનની જવાબદારી પૂણેથી નિભાવવામાં આવે છે અને ‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ટેક્નિકલ સપોર્ટ બેંગ્લોર સ્થિત ગુજરાતી ટેકનોક્રેટ આપે છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની હિન્દી આવૃત્તિ માટેનું અનુવાદકાર્ય મુંબઈ – અમદાવાદમાં થાય છે.

તમારા સપોર્ટની આશાએ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ના દરેક આર્ટિકલમાં જાહેરખબરોની જગ્યાએ અપીલની સૂચના/લિન્ક મૂકાય છે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ તમારા સ્વૈચ્છિક આર્થિક સપોર્ટથી અડીખમ રહી શકશે, વધુ વાચકો સુધી પહોંચી શકશે અને નિયમિત ધોરણે સમૃદ્ધ વાચનસામગ્રી ક્રિયેટ કરી શકશે. તમારામાંના દરેકે દરેક વાચકનો સ્વૈચ્છિક સહયોગ મળે તે આવકાર્ય છે. તમારા તરફથી મળનારી કોઈ પણ નાની કે મોટી રકમ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ માટે ખૂબ ઉપયોગી થવાની છે.

દર એક-બે અઠવાડિયે કે મહિને-બે મહિને મળતો તમારો નિયમિત પ્રતિસાદ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ની ઇમ્યુનિટી વધારશે અને ઝંઝાવાતો સામે ટકી રહેવાની ક્ષમતામાં ઉમેરો કરશે.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને તમે બેન્ક ટ્રાન્સફર દ્વારા કે પછી પેટીએમ, ગુગલ પે કે યુપીઆઈ ટ્રાન્સફર દ્વારા રકમ મોકલીને સ્ક્રીન શૉટ 9004099112 પર વૉટ્સએપ કરો અથવા HiSaurabhShah@gmail.com પર મેઇલ કરો.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ને ઑલરેડી સપોર્ટ કરી રહેલા વાચકોનો હ્રદયપૂર્વક આભાર અને સૌ કોઈ માટે સદભાવ તથા શુભેચ્છાઓ.

‘ન્યુઝપ્રેમી’ વિશે વધુ જાણવાની ઇચ્છા થાય તો આ લિન્ક ક્લિક કરો : https://www.newspremi.com/gujarati/support-newspremi/