( લાઉડ માઉથ: ‘સંદેશ’, અર્ધ સાપ્તાહિક પૂર્તિ. બુધવાર, 31 જુલાઈ 2024)
હૅપીનેસ એટલે શું? ઑક્સફર્ડ ડિક્શનરી હૅપીના શબ્દાર્થરૂપે પાંચસાત વિકલ્પો આપે છે: નસીબદાર, ભાગ્યવાન, સંતુષ્ટ, ખુશી, આનંદી, યોગ્ય, ઉચિત વગેરે.
નસીબદાર કે ભાગ્યવાન એટલે લકી અને સંતુષ્ટ એટલે સેટિસ્ફાઈડ અને યોગ્ય કે ઉચિત એટલે ઈનફ અથવા તો પ્રોપર એ ખરું પણ આ દરેક શબ્દ છેવટે તો તમે હૅપી છો કે નહીં તે નક્કી કરી આપે છે. તમે નસીબદાર હો પણ સંતુષ્ટ ન હો તો હૅપી કહેવાઓ? તમારા પોતાના પર આધાર છે. તમારી માનસિકતા પર.
માણસ ચોવીસે કલાક આનંદી કે ખુશીમઝામાં હોય એ શક્ય નથી. ઊંચી કોટિએ પહોંચેલા સંતમહાત્મા માટે પણ એ શક્ય નથી. કદાચ જરૂરી પણ નથી. તમે સતત કૃત્રિમતામાં જીવતા હો અથવા તો જડ બનીને જીવતા હો તો કદાચ એ શક્ય બને કે બીજાઓને લાગે કે તમે હંમેશાં ખુશ હો છો. હા, એ શક્ય છે કે તમે જેટલા ખુશ છો કે જેટલો વખત ખુશ હો છો એના કરતાં વધારે ખુશ રહો. અથવા તો એમ કહો કે તમારી ના-ખુશીને તમે ઘટાડી શકો કે પછી ના-ખુશીના ગાળાને ઓછો કરી શકો.
વિશ્ર્વના ચાળીસ મહાન લેખકોએ આનંદમાં કેવી રીતે રહેવું એની વાત કરી છે. નવાઈની વાત છે કે આમાં એક પણ ગુજરાતી લેખક નથી. કદાચ, ગુજરાતી લેખકો કશું બોલ્યા-લખ્યા વિના જ ખુશ રહી શકતા હશે. કન્ફયુઝન અવોઈડ કરવા અને ખાસ તો દરેકને પોતપોતાની વ્યાખ્યા મુજબ અર્થઘટન કરવાની મઝા પડે એ માટે હૅપીનેસનું ટ્રાન્સલેશન કરવાને બદલે એ શબ્દને યથાવત્ રાખીએ.
માર્ક ટ્વેનથી શરૂઆત કરીએ. સેમ્યુઅલ ક્લેમન્સ ઉર્ફે માર્ક ટ્વેનની વ્હેકી હ્યુમર અને એની નવલકથાઓ ‘ધ ઍડવેન્ચર્સ ઑફ ટૉમ સૉયર’ તથા ‘ઍડવેન્ચર્સ ઑફ હકલબરી ફિન’થી તમે વાકેફ છો. એ કહે છે: ‘ડાહ્યો માણસ, સમજુ અને સમતોલ માણસ ક્યારેય હૅપી ન હોઈ શકે.’
આનંદમાં રહેવા માટે હંમેશાં દિમાગ કહે એ પ્રમાણે વર્તવાનું ન હોય એવું માર્ક ટ્વેન કહેવા માગે છે. થોડું પાગલપન જરૂરી છે જીવનમાં. દિલ શું કહે છે તે સાંભળવું જરૂરી છે અને એટલે જ દુનિયા શું કહેશે એવું વિચારવું દર વખતે જરૂરી નથી.
લેવ તોલ્સ્તોયની ‘અના કરેનિના’થી માંડીને ‘વૉર ઍન્ડ પીસ’ સુધીની નવલકથાઓથી તમે પરિચિત હશો. જિતેન્દ્ર ઠાકોરભાઈ દેસાઈએ ‘તોલ્સ્તોયની ૨૩ વાર્તાઓ’નો સુંદર ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો છે જે ગાંધીજીએ સ્થાપેલી પ્રકાશન સંસ્થા ‘નવજીવન’ દ્વારા પ્રગટ થયો છે, ઘણી આવૃત્તિ છપાઈ ચૂકી છે. તોલ્સ્તોય માને છે: હૅપીનેસને કોઈ રૂપક દ્વારા વર્ણવી શકાય, અનહૅપીનેસનું વર્ણન કરવા આખી વાર્તા કહેવી પડે.
જિંદગીમાં તમે શું કામ ખુશ નથી એનાં કારણો અનેક હોય. એ કારણો સાથે જોડાયેલા પ્રસંગો અનેક હોય, પણ તમે શા માટે ખુશી ફીલ કરો છો એનું કોઈ કારણ ન હોય એવું પણ બને. તમારા આનંદીપણાને કોઈ લૉજિક સાથે લેવાદેવા ન હોય એવું પણ બને. તમે તમારી હૅપીનેસને રૂપક દ્વારા વર્ણવો અને વાત પૂરી: મને લાગે છે કે હું આકાશમાં વહેતું એક વાદળું છું. હું સંગીતની કોઈ તર્જ છું કે મેઘધનુષના સાતેય રંગ મારામાં છે. આટલું કહ્યું એ પૂરતું છે – તમારા આનંદની અભિવ્યક્તિ માટે.
ઍયન્ રૅન્ડ જેવી વિદુષીની ‘ધ ફાઉન્ટનહેડ’ કે ‘ધ ઍટલાસ શ્રગ્ડ’ નવલકથાઓ વાંચો કે પછી એમના લેખો વાંચો, તમારા નીતિમત્તા વિશેના, દુનિયાદારી અને સમાજ વિશેના વિચારોમાં બદલાવ ન આવે તો કહેજો. ઍયન્ રૅન્ડ કહે છે: ‘તમારી જાતને વૅલ્યુ કરતાં શીખો, એનો અર્થ એ કે તમારી હૅપીનેસ માટે તમારે જ ફાઈટ કરવાની.’
વાત સાચી છે. આવું બધું કોઈ તમને તાસક પર ધરીને સામે ચાલીને આપવા નથી આવવાનું. અમુક વસ્તુઓ મેળવવા, મેળવીને જાળવવા, તમારે લડવું પડે, સંઘર્ષ કરવો પડે. હૅપીનેસ આમાંની જ એક વસ્તુ છે. તમે જો તમારી જાતને આનંદમાં નહીં રાખી શકો તો આ દુનિયામાં બીજું કોઈપણ તમને આનંદી નહીં બનાવી શકે. અને આનાથી ઊલટું – તમે જો આનંદમાં હશો તો બીજા કોઈનીય તાકાત નથી કે તમારી પાસેથી તમારી ખુશી છિનવી લે. પણ એ માટે તમારે સતત એલર્ટ રહેવું પડે, વખત આવ્યે લડવું પણ પડે – તમારી હૅપીનેસને પ્રોટેક્ટ કરવા માટે.
ચક પલાનુકનું મૂળ યુક્રેનિયન છે. આ નવલકથાકાર અને નિબંધકાર અમેરિકન છે. ‘ધ ફાઈટ ક્લબ’ નામની એની લોકપ્રિય નવલકથા પરથી બનેલી ફિલ્મ ઘણી જાણીતી છે. ૧૯૬૨માં જન્મેલા ચક પલાનુક કહે છે: ‘ખરેખરી હૅપીનેસ પામવા તદ્દન ખુલ્લા થઈ જવાનું જોખમ ઉઠાવવું પડે.’
તમારી જાત આગળ ખુલ્લા થઈ જવું પડે. તમે કોણ છો, તમને શું જોઈએ છે, કેવી રીતે જોઈએ છે, કેટલું અને ક્યારે અને કોની પાસેથી જોઈએ છે એ બધા જ સવાલના જવાબ નિર્દંભ બનીને તમારે તમારી જાતને આપી દેવા પડે. ઘણું કપરું કામ છે આ. પોતાની અસલી જાતને જોઈને કદાચ આપણે પોતે જ છળી ઊઠીએ. કશો વાંધો નહીં. પણ આપણે જે છીએ તે છીએ, એ સ્વીકારી લેવાનું. અને આ રીતે ખુલ્લા થઈ ગયા પછી તમારી કોઈ ઝલક દુનિયા પણ જોઈ ગઈ તો શું ફરક પડે છે? એટલું રિસ્ક તો ઉઠાવવું જ પડે.
‘જેન આયર’ની ક્રાંતિકારી લેખિકા અને ત્રણ બ્રૉન્ટિ સિસ્ટર્સમાંની સૌથી મોટી બહેન શાર્લોટ બ્રૉન્ટિ માને છે કે: ‘જે હૅપીનેસ તમે સહેજ પણ બીજા કોઈની સાથે શૅર નથી કરી તે હૅપીનેસ કહેવાય જ નહીં, એમાં કોઈ સ્વાદ નથી.’
સુખ વહેંચીને બમણું થાય અને દુ:ખ વહેંચીએ તો અડધું થાય એની સૌને ખબર છે. પણ હકીકત એ છે કે જેમાં ખરેખર સાચું સુખ છે તે આપણે બીજાઓ સાથે શૅર કરતા નથી અને જેનું ખરેખર દુ:ખ છે એ વાતો પણ બીજા સાથે શૅર કરતા નથી. એટલે જ દુ:ખ ઓછું થતું નથી અને જે કંઈ સુખ છે તે સુખનો સ્વાદ માણી શકતા નથી.
હન્ટર એસ. થૉમ્પસન નામના અમેરિકન પત્રકાર-લેખકનું નામ ભાગ્યે જ સાંભળ્યું હશે પણ એ એક ઈન્ટરેસ્ટિંગ કૅરેક્ટર છે. ૨૦૦૫માં ૬૭ વર્ષની ઉંમરે ગુજરી ગયા. ભયંકર ગરીબીમાં ઉછર્યા, ખૂબ લખ્યું, ખૂબ નામ કમાયા, સ્ટૉન્ગ પોલિટિકલ વિચારો, દારૂ અને ડ્રગ્સ અને શસ્ત્રોના શોખીન. (એમણે ક્યારેક કહેલું: ‘ડ્રગ્સ, આલ્કોહોલ કે વાયોલન્સ કે પાગલ જેવી વર્તણૂકની તરફદારી કરવી મને ગમતું નથી પણ સાચું કહું તો મારા માટે હંમેશાં આ જ બધું કામ લાગ્યું છે.’) ૬૭ વર્ષની ઉંમરે એમણે સ્યુસાઈડ કર્યો. એમની અંતિમયાત્રામાં ‘પાયરટ્સ ઑફ કૅરિબિયન’ સિરીઝનો હીરો જ્હૉની ડેપ હાજર રહેલો. જ્હૉની ડેપે હન્ટર થૉમ્પસનની એક ફિલ્મમાં કામ કરેલું. આ બધું બૅકગ્રાઉન્ડ એટલા માટે કે એના આ શબ્દો પાછળનો ભાવ આપણે બરાબર પકડી શકીએ કે આમ કહીને એ ખરેખર શું કહેવા માગે છે: ‘તમે તમારી હૅપીનેસ માટે હંમેશાં બીજાનાં હૃદય અને દિમાગ તરફ જ નજર રાખતા હો ત્યારે તમને કોઈ કેવી રીતે આદરપૂર્વક જોઈ શકે એ જ હું સમજી શકતો નથી.’
આપણે સૌ સમજીએ છીએ કે ધ મોમેન્ટ તમારી હૅપીનેસનો આધાર કોઈ અન્ય બની જશે કે તરત તમે અસલામતી અનુભવવો માંડશો. કંઈક એવું થયું ને એ આધાર છૂટી ગયો તો? આ વિચારથી તમારો આનંદ છિનવાઈ જશે, ભલે એ આધાર તે વખતે અકબંધ હોય, પણ ઈન્સિક્યોરિટીની એ ક્ષણ તમારી પાસેથી તમારો આનંદ કાયમ માટે ઝૂંટવી લેશે.
‘ધ ઈમ્પોર્ટન્સ ઑફ બીઈંગ અર્નેસ્ટ’ જેવા અનેક યાદગાર નાટકોના નાટ્યકાર ઑસ્કાર વાઈલ્ડે માત્ર ૪૬ વર્ષની આયુ દરમિયાન ખૂબ કામ કર્યું, બદનક્ષીનો દાવો પણ જોયો અને જેલવાસ પણ વેઠ્યો. ઑસ્કાર વાઈલ્ડ એની વનલાઈનર્સ માટે જાણીતા હતા અને હૅપીનેસ વિશેની એમની આ વનલાઈનર એટલી જ જાણીતી છે, જેને કોઈ વિશ્ર્લેષણની જરૂર નથી. ‘સમ કૉઝ હૅપીનેસ વેરેવર ધે ગો, અધર્સ વેનેવર ધે ગો.’
હારુકી મુરાકામી કન્ટેમપરરી જપાનીઝ રાઈટર છે. ‘કાફ્કા ઑન ધ શોર’ સહિતના એમના અનેક પુસ્તકોના અંગ્રેજી અનુવાદ તમને અમેઝોન પર મળી જશે. જપાનમાં તો આ લેખક ખૂબ લોકપ્રિય છે જ, દુનિયાની ૫૦ ભાષાઓમાં એમનાં પુસ્તકો ટ્રાન્સલેટ થયાં છે. એ શું કહે છે? જરા લંબાણથી વાત કરે છે: ‘પણ કોણ કહી શકે કે (તમારા માટે) બેસ્ટ શું છે? અને એટલે જ તમને જ્યારે જ્યારે હૅપી થવાનો ચાન્સ મળે ત્યારે તરત ગ્રૅબ કરી લેવાનો, બીજા લોકો વિશે ઝાઝું વિચાર્યા કર્યા વિના એવી દરેક તક ઝડતી લેવાની. અનુભવ ૫૨થી હું કહું છું કે આખી જિંદગીમાં આપણને આવી બે કે બહુ બહુ તો ત્રણેક તક મળતી હોય છે. અને જો એ પણ ગુમાવી દઈશું તો જિંદગી આખી પસ્તાવાના.’
મને લાગે છે કે આજે આટલું પૂરતું છે. બાકીની વાત નેક્સ્ટ બુધવારે.
સાયલન્સ પ્લીઝ
હિંમત હંમેશાં જોરશોરથી બોલીને નથી આવતી. ક્યારેક એ દિવસના અંતે કોઈ ખૂણામાં છુપાઈને ધીમેકથી તમને કહેતી હોય છે: ‘કાલે હું ફરી પ્રયત્ન કરીશ.’
– મૅરી ઍન રૅડમાકર
સુખ સિરીઝના પ્રથમ લેખની લિન્ક-
ભૂતકાળના સુખને યાદ કરીને સુખી થવાને બદલે દુ:ખી થવાય છે : સૌરભ શાહ
https://wp.me/pabnlI-3eU
• • •
( સૌરભ શાહના આવા સેંકડો લેખો વાંચવા Newspremi.comના આર્કાઇવ્ઝનો લાભ લો. સૌરભ શાહના રોજેરોજ લખાતા લેખોની જાણકારી મેળવવા વૉટ્સઍપ નંબર 090040 99112 પર તમારું નામ મોકલીને સૌરભ શાહના ગ્રુપમાં જોડાઈ જાઓ.)
• • •
વાચકો જ ‘ન્યુઝપ્રેમી’નો એક માત્ર આર્થિક આધાર છે : સૌરભ શાહ
મારા દરેક લેખ સાથે સ્વૈચ્છિક આર્થિક સહયોગ માટેની આ અપીલ આપને મોકલવા પાછળ સજ્જડ કારણો છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ માત્ર અને ફક્ત વાચકોના સપોર્ટથી ચાલે છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ની આર્થિક બાબત સંભાળવા માટેનો સોર્સ એક જ છે— તમે.
જે મીડિયાને વાચકો સિવાયની વ્યક્તિઓનો આર્થિક ટેકો હોય તે મીડિયા સ્વતંત્ર ન હોઈ શકે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ માત્ર અને ફક્ત વાચકોના સપોર્ટથી ચાલે છે. અને એટલે જ ‘ન્યુઝપ્રેમી’ શત પ્રતિશત સ્વતંત્ર છે, અહીં કોઈના ય દબાણ હેઠળ નથી લખાતું.
દેશ માટે, સમાજ માટે અને ભારતીયો માટે જે સારું છે અને સાચું છે એનો પક્ષ લેવા માટે ‘ન્યુઝપ્રેમી’ વખણાય છે.
વાચકો જ ‘ન્યુઝપ્રેમી’નો આર્થિક આધાર છે. એટલે જ આ અપીલ આપને મોકલાતી રહે છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’ તમારા સ્વૈચ્છિક‐વોલન્ટરી આર્થિક સપોર્ટને કારણે ચાલે છે અને દેશ-વિદેશના ગુજરાતીઓ સુધી પહોંચે છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ પર પોસ્ટ થતાં રોજે રોજનાં લખાણો અને અહીંના સમૃદ્ધ આર્કાઇવ્ઝનું સંપૂર્ણ મટીરિયલ તમામ વાચકો માટે વિનામૂલ્યે ઉપલબ્ધ છે.
‘ન્યુઝપ્રેમી’નાં લખાણો વાંચવા માટે ન તો કોઈ લવાજમ ભરવું પડે છે, ન અહીં કોઈ મનીવૉલ ખડી કરેલી છે કે આટલી રકમ ભરો તો જ આગળ વાંચવા મળે. અહીં બધું જ બધા માટે એકસરખા પ્રેમથી વિનામૂલ્યે પીરસાય છે. આ જ રીતે કારભાર ચાલતો રહે તે માટે ‘ન્યુઝપ્રેમી’નો થોડોક ભાર તમે પણ તમારી શક્તિ, તમારા સંજોગો તથા તમારા ઉત્સાહ મુજબ ઉપાડતા રહો તો સારું છે.
આ બધી જ વાતો ‘કટિંગ ચા’ સિરીઝમાં થઈ ગઈ છે. ‘ન્યુઝપ્રેમી’ અને વન પેન આર્મી વિશેની આઠ પાર્ટની ‘કટિંગ ચાય’ સિરીઝ જો તમે હજુ સુધી વાંચી ન હોય તો જરૂર એના પર નજર ફેરવી લેશો. (https://www.newspremi.com/cutting-chai-series-all-articles/)
તમારું અમુલ્ય કૉન્ટ્રિબ્યુશન મોકલવા માટે બૅન્ક એકાઉન્ટ વગેરેની વિગતો આ રહી:
જીપે, પેટીએમ, બૅન્ક ટ્રાન્સફરની વિગતો:
BHIM, PhonePe, G pay-
UPI ID : hisaurabhshah@okaxis
Net Banking / NEFT / RTGS-
Bank of Baroda
A/c name: Saurabh Ashvin Shah
A/c type : Savings
A/c No. : 33520100000251
IFSC Code : BARB0POWBOM
(fifth character is zero)
Branch Pin Code : 400076
તમામ વાચકોને વિનંતિ કે તમારો આભાર માની શકાય એ માટે એક સ્ક્રીનશૉટ 9004099112 પર મોકલી આપશો.
આ નાનકડી વાત યાદ રાખશો: સારું, સાચું, સ્વચ્છ, સંસ્કારી અને સ્વતંત્ર પત્રકારત્વ જે સમાજને જોઈએ છે એ કામ સમાજની દરેક વ્યક્તિના આર્થિક ટેકાથી જ થવાનું છે.
તમે સ્વૈચ્છિક સહયોગ મોકલવાની ઇચ્છા રાખતા હો તો આને નમ્ર રિમાઇન્ડર ગણશો.
જેઓ આ અપીલને પ્રતિસાદ આપતા રહ્યા છે તેમ જ જેઓ નિયમિતપણે ઉદાર દિલથી હૂંફાળો પ્રતિસાદ આપી રહ્યા છે તે સૌ વાચકોનો હ્રદયપૂર્વક આભાર.
સ્નેહાધીન,
સૌરભ શાહ
9004099112
(WhatsApp message only please. Kindly do not call).
• • •
ન્યુઝપ્રેમીને આર્થિક સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો
ઘણી વખત દુઃખને હરાવીએ ત્યારે સુખની અનુભૂતિ થાય છે એનો મતલબ જેમ કે તમે વિડીયો ગેમમાં જીતો તો તમારો ડોપામાઈન રિલીઝ થાય તો તમને સંતોષ મળે અને એ જ સુખની અનુભૂતિ થાય છે
ઓશો નું એક વાક્ય મેં ક્યાંક વાંચેલું સુખ સ્વર્ગ અહીંયા છે જે તમારા માઈન્ડ સેટ સાથે બંધાયેલો છે જ્યારે પણ આનંદિત રહેવાનો મોકો મળે આનંદ માણી લેવાનો. ઘણી વખત દુઃખને હરાવીએ ત્યારે જ સુખની અનુભૂતિ થાય છે.