મારા સ્કૂલના દિવસો— ભાગ ત્રીજો : સૌરભ શાહ

( ગુડ મૉર્નિંગ એક્સક્લુઝિવ : ગુરુવાર, ૧૧ ઑગસ્ટ ૨૦૨૨)

મારી નાની બહેન અપેક્ષા પણ દસ વર્ષ પ્યુપિલ્સમાં ભણી. એણે તો બાળમંદિરનાં બે વર્ષ પણ પ્યુપિલ્સમાં કર્યાં. બીજા ધોરણ સુધી એના પ્રિન્સિપાલ પણ મધુસૂદનભાઈ. ત્રીજા ધોરણ પછી બિહારીભાઈ જોષીના આચાર્યપદે ભણી.

અપેક્ષા મારા કરતાં આઠ વર્ષ નાની. એ પહેલા-બીજામાં અને હું નવમા-દસમામાં. એની સવારની શિફ્ટ હોય, મારી બપોરની. શનિવારે મારી સવારની શિફ્ટ અને એની બપોરની. શનિવારે કોઈ વખત એની બસ વહેલી આવી ગઈ હોય તો એ અમારી શિફ્ટ પૂરી થવાની રાહ જોતી કમ્પાઉન્ડમાં ઊભી હોય. હું છૂટીને જતો હોઉં ત્યારે અપેક્ષા મને ‘ભાઈ, ભાઈ’ કરીને બૂમ પાડે. ખબર નહીં કેમ પણ મને ખૂબ સંકોચ થાય. બીજો કોઈ ભાઈ હોય તો નાનકડી બહેનને વહાલ કરે, રિસેસમાં વાપરવા માટે પોતાના પૉકેટમનીમાંથી પાંચ-દસ પૈસા આપે (ટેન્થમાં મને રોજના ૩૫ પૈસા રિસેસમાં વાપરવા માટે મળતા જે પૂરતા હતા). પણ હું અપેક્ષાને બહુ રિસ્પોન્સ ના આપું અને ચાલતો થાઉં. મોટા થયા પછી અપેક્ષા ઘણીવાર પૂછે કે ‘ભાઈ, તમે કેમ એવું કરતા?’ મારી પાસે હજુય કોઈ જવાબ નથી.

અપેક્ષા ભણવામાં અને શાળાની તમામ પ્રવૃત્તિઓમાં ખૂબ હોંશિયાર. પ્યુપિલ્સ સ્કૂલના વિદ્યાર્થીઓ માટે ભારતરત્નના ખિતાબ જેવો ગણાતો, વર્ષના શ્રેષ્ઠ વિદ્યાર્થીને અપાતો ‘ગુરુ દયાળ મલિકજી ચંદ્રક’ અપેક્ષાને મળ્યો હતો. આજની તારીખેય પ્યુપિલ્સના કેટલાય શિક્ષકો અને ઘણા પાસ્ટ સ્ટુડન્ટ્સ મને સૌરભ શાહ તરીકે નહીં પણ અપેક્ષાના મોટાભાઈ તરીકે ઓળખે.

અમારો મોટો ભાઈ પરાગ પણ પ્યુપિલ્સમાં હતો. હું ત્રીજામાં હતો ત્યારે એણે ફિફ્થમાં ઍડમિશન લીધું. ત્રણ વર્ષ મુંબઈ રહીને એ ફરી દાદા સાથે રહેવા દેવગઢ બારિયા જતો રહ્યો. સ્કૂલમાં ભાઈ સાથેની કોઈ સ્મૃતિઓ મારી પાસે નથી. સિવાય કે એ ત્રણ વર્ષ દરમિયાન અમે આપસમાં ખૂબ ઝઘડતા, અને સંપી જતા ત્યારે પપ્પા-મમ્મીને ખૂબ પજવતા. સાતમું પૂરું કરીને પરાગ દેવગઢ બારિયા રહેવા જતો રહ્યો. એ પછી મને એની અને એને મારી ખોટ બહુ સાલતી. છૂટા પડ્યા પછી અમે એકબીજાના બેસ્ટ ફ્રેન્ડ બની ગયા. ખૂબ પત્રો લખતા એકમેકને.

સ્કૂલમાં ધોરણ પહેલા- ‘ક’થી ધોરણ દસમા ‘ક’ સુધી જે મારી સાથે હતો તે નીલેશ મણિયાર મારો બેસ્ટ ફ્રેન્ડ હતો. બહુ મોટા લૉયરનો દીકરો. સ્કૂલનો લગભગ બધો જ સ્ટાફ નીલેશના ફાધર નવીનચંદ્ર સી. મણિયારને ઓળખે. એના પપ્પા મુંબઈમાં છકો-મકો જેવાં બાળનાટકો આવે ત્યારે એમનાં ચારેય સંતાનો સાથે  મને પણ દર વખતે અચૂક લઈ જાય. નામદેવ લહુટેનાં બાળનાટકોમાં ટીનેજર સિદ્ધાર્થ રાંદેરિયા જોવા મળે. ખારથી છેક ગોવાલિયા ટેન્કના તેજપાલ હૉલમાં જવાનું હોય. નીલેશના પપ્પા પાસે ડુક્કર ફિયાટ હતી. સેલ્ફ ડ્રાઇવ કરે. (આર.ડી. બર્મન પણ એ ગાળામાં ફિયાટનું આ જ મૉડેલ ચલાવતા). સ્કૂલની કમ્પાઉન્ડ વૉલ અને ‘સોનેજી હાઉસ’ની નીલેશના ઘરની કમ્પાઉન્ડ વૉલ એક જ. એના કમ્પાઉન્ડમાં સરગવાનું ઝાડ. મને નાનપણથી સરગવાની શિંગનું શાક બહુ ભાવે. હજુ પણ ભાવે. નાનપણમાં શનિવારે બપોર પછી સ્કૂલ છૂટે ત્યારે હું સ્કૂલની બસમાં ઘરે ન જાઉં. નીલેશનાં મમ્મી મારા માટે સરગવાની શિંગનું શાક બનાવે, એ જમીને એઇટીથ્રી પકડીને ઘરે આવું.

નીલેશ સી.એ. થયો. એનો નાનો ભાઈ રાજેશ પણ પ્યુપિલ્સમાં જ. અમારાથી બે વર્ષ નાનો. અમે ટેન્થમાં હતા ત્યારે રાજેશે ગિટાર શીખવાનું શરૂ કર્યું. એ વખતે ‘કોરા કાગઝ’નું ટાઇટલ સૉન્ગ મને બહુ ગમતું. રાજેશે મારી ફરમાઇશથી એ ગીત શરૂ થતાં પહેલાં પાંચસાત સેકન્ડ માટે જે ગિટાર વાગે છે તેના નોટેશન  અઠવાડિયા-દસ દિવસમાં જ શીખી લીધા. એના ઘરે જઉં ત્યારે વારંવાર વગાવડાવું. આજે એ શહેરનો વિખ્યાત ઑર્થોપેડિક સર્જ્યન ડૉ. રાજેશ મણિયાર છે. એક જમાનામાં હૈદરાબાદના શૂટિંગ વખતે કરિશ્મા કપૂરનો પગ મોચવાયો ત્યારે સારવાર માટે એને બોલાવવામાં આવ્યો હતો. ઇન્સિડેન્ટલી, નીલેશની બે બહેન નીતિ અને દીપ્તિમાંથી નાની દીપ્તિ અને અપેક્ષા પણ દસેય વર્ષ એક જ ક્લાસમાં સાથે ભણ્યાં.

નાઇન્થની કોઈ એક્ઝામમાં નીલેશ અને અમારા બીજા ત્રણ મિત્રો કૉપી કરતાં પકડાઈ ગયા. શિક્ષકો આઘાત સાથે કહેઃ ‘નીલેશ, તું આવું કામ કરે!’ શિક્ષકોને કોણ સમજાવે કે એ બિચારો કૉપી નહોતો કરતો; ભણવામાં બ્રિલિયન્ટ હતો, મિત્રધર્મ બજાવતો હતો.

પરીક્ષામાં ચોરી કરવાનું કામ તો મેં પણ એક વખત કર્યું હતું. સેવન્થની વાર્ષિક પરીક્ષામાં. પેપર લખતાં લખતાં ટચલી આંગળી ઊંચી કરીને બાથરૂમ ભેગો થઈ ગયો અને અગાઉથી નક્કી કર્યા મુજબ બીજા બે-ત્રણ મિત્રો પણ મળ્યા. ગણિતનું પેપર હતું. મને ન આવડતા દાખલાનો જવાબ દોસ્તાર પાસેથી સાંભળી રહ્યો હતો ત્યાં જ સ્કૂલમાં ઓવરઑલ સુપરવિઝનની ડ્યુટી કરતા પી.ટી.ના સાવંતસર મુખ્ય દરવાજો ખોલીને આવ્યા. લાંબા, પહોળા, કદાવર. બાથરૂમ ન જવું હોય તોય થઈ જાય એવી કરડી પર્સનાલિટી. મજબૂત પંજાથી બાંવડું પકડીને મને અને બીજાઓને ઘસડીને પ્રિન્સિપાલની કેબિનમાં લઈ આવ્યા. એ વખતે સ્કૂલમાં નવીનવી માઇક સિસ્ટમ લાગેલી. પ્રિન્સિપાલની કેબિનમાં એનો કન્ટ્રોલ. સર ધારે એ ક્લાસમાં સૂચના આપી શકે અને ધારે તો એકસાથે શાળાના તમામ વર્ગમાં સૂચના આપી શકે. રોજની નાનકડી પ્રાર્થના અને રાષ્ટ્રગીત આની પર જ ગવાતાં. અમે મુગ્ધ થઈ જતા આ નવી સિસ્ટમ પર. પ્રિન્સિપાલે અમારા ચારેયનાં નામઠામ બોલીને આ વિદ્યાર્થીઓ કૉપી કરતાં પકડાયા છે એવી એનાઉન્સમેન્ટ કરીને આખી સ્કૂલમાં અમારી ઇજ્જતનો ફાલુદો કરી નાખ્યો. પેપરમાં માઇનસ ફાઇવ માર્ક્સ મુકાયા એ તો છોગામાં. આવી ફાલતુ કમ્યુનિકેશનની સિસ્ટમ પાછળ સ્કૂલે શું કામ ખર્ચો કર્યો હશે એવો વિચાર આજે પણ આ લખતી વખતે આવી જાય છે.

પ્રફુલ્લ મકવાણા સ્કૂલનો ફ્રેન્ડ નહીં પણ ટ્યુશનનો દોસ્ત. પ્યુપિલ્સમાં જ ભણે, અમારા જ ધોરણમાં, પણ વર્ગ જુદો. ટેક્નિકલમાં. ‘એ’ ડિવિઝન. ફ્રેન્ડ એ રીતે બન્યો કે દસમામાં અમે પ્રવીણભાઈ શાહસરનું ટ્યુશન રાખ્યું હતું જે સાંતાક્રુઝમાં પ્રફુલ્લના ઘરે થાય. ગણિત-વિજ્ઞાનનું ટ્યુશન. પાંચ છોકરાઓને સર એક સાથે ભણાવે. આમાં પ્રફુલ્લ સાથે દોસ્તી થઈ. એકદમ ડેશિંગ પર્સનાલિટી. અમારા ક્લાસની એક છોકરી એને બહુ ગમતી. બીજી પણ ઘણી ગમતી. એની ચેલેન્જ કે ટેન્થ ‘સી’ના ક્લાસની એક પર્ટિક્યુલર છોકરીને પટાવીને પિક્ચર જોવા લઈ જઈશ. અમને લાગે કે ખોટી ફેંકમફેંક કરે છે, એમ તે કંઈ હિંદી સિનેમાની જેમ છોકરી પટતી હશે.

એક દિવસ એ અમારા વર્ગમાં આવ્યો. સર કંઈક ભણાવતા હતા. અધવચ્ચે જ આવીને દરવાજા પર ઊભા રહીને વિવેકપૂર્વક પૂછેઃ ‘મે આય કમ ઇન, સર?’

સરે પૂછ્યું, ‘શું કામ છે?’ પ્રફુલ્લે અંદર આવીને સ્કૂલની નોંધપોથી બતાવીને કહ્યું કે, ‘આના પર ટેન્થ-સી લખ્યું છે, મને નીચેથી મળી. કોઈની પડી ગઈ લાગે છે.’

સરે નોંધપોથી પરનું નામ વાંચ્યું. પ્રફુલ્લ જેને પટાવવા માગતો હતો તે જ છોકરીનું નામ. પેલીએ ઊભા થઈને શરમાતાં-શરમાતાં નોંધપોથી લઈ લીધી અને પ્રફુલ્લ દૂરથી અમને સ્માઇલ આપીને રવાના થઈ ગયો.

બીજા અઠવાડિયે અમે એ બંનેને સ્કૂટર પર સાથે જોયાં, સ્કૂલ યુનિફૉર્મને બદલે રંગીન કપડાંમાં. ક્યું પિક્ચર જોયું હશે એ બન્નેએ! કેટલાય વખત પછી પ્રફુલ્લે એ નોંધપોથીનું રહસ્ય અમારી આગળ ખોલ્યું હતું, રસ્તામાંથી નહોતી મળી એને, અમારો આખો ક્લાસ પી.ટી.ના કે લાયબ્રેરીના પિરિયડમાં ગયો હોય ત્યારે એણે ચૂપચાપ આવીને પેલીના દફ્તરમાંથી ધાપી હતી.

સ્કૂલના દિવસોમાં મારી પ્રકૃતિ પ્રફુલ્લ કરતાં તદ્દન ઊંધી. એ બાબતમાં હું ઘણો સીધો ગણાતો, પણ આજે લાગે છે કે હું સાવ ચંપુ જેવો હતો. પિક્ચરો મોટેભાગે મમ્મી-પપ્પા જોડે જ જોવાતાં. પણ ‘હરે રામ હરે કૃષ્ણ’ (1971) જેવું મૂવી લાગવાનું હોય, જેનું ‘દમ મારો દમ’ કંઠસ્થ થઈ ગયું હોય એ જોવા માટે અગિયારેક વર્ષની ઉંમરે હું એકલો સિટીલાઇટની ઍડવાન્સ બુકિંગની લાઇનમાં સોમવારે જ ઊભો રહી જતો અને સિંગલ ટિકિટ ખરીદીને પિક્ચર જોતો. દોસ્તારોને ખબર પડતી ત્યારે ઠપકો આપતા કે માથાદીઠ ચાર ટિકિટ આપતા હોય છે, અમને કહ્યું હોત તો અમે પણ આવતાંને તારી સાથે. આ રીતે ઘણાં પિક્ચરો એકલા-એકલા જોયાં.

પિક્ચરો જોવાનો ખૂબ શોખ, પણ સ્કૂલમાં ગુટલી મારીને ક્યારેય નહીં. નાઇન્થમાં એક જ વખત ખોટું બોલીને બપોરની રિસેસ પછી ઘરે જવાની રજા માગી હતી અને ઘરથી થોડેક જ દૂર નવાં ખૂલેલાં બાદલ-બીજલી સિનેમામાં યશ ચોપડાનું ‘જોશીલા’ જોવા જતો રહ્યો હતો. બીજા દિવસે ખબર પડી કે મારા જ ક્લાસની કોઈ બહેનપણીએ ચાડી ખાધી હતી અને મને પનિશમેન્ટ મળી હતી.

( વધુ આવતી કાલે)

You can join Saurabh Shah’s WhatsApp group to get regular updates on the articles posted on newspremi.com

Send ‘Hi’ to 90040 99112 to join the group.

• • •

તાજા કલમ: તમને આમાં મઝા પડી રહી છે? તો કમેન્ટ બોક્સમાં તમારી લાગણી કેમ નથી લખતા! તમારા હોંકારા વગર અંધારામાં તીર ચલાવવા જેવું લાગે છે!
—સૌ.શા.

• • •
ન્યુઝપ્રેમીને આર્થિક સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો