એમની જાજમ, એમનો ઉકરડો, એમનું પરફ્યુમ : સૌરભ શાહ

(લાઉડ માઉથ: ‘સંદેશ’, અર્ધ સાપ્તાહિક પૂર્તિ. બુધવાર, 8 નવેમ્બર 2023)

દુનિયાના સૌથી સુધરેલા, સમૃદ્ધ અને સંસ્કારી ગણાતા અમેરિકામાં ચાલતી ગોબાચારી વિશે બાકીના રાષ્ટ્રોના લોકોને અત્યાર સુધી ભાગ્યે જ જાણ થતી.

અમેરિકાના મસમોટા પ્રચારતંત્રની અસર એટલી મોટી હતી કે આપણા સુધી એ વાત પહોંચતી જ નહીં કે ત્યાં શું ખરાબ છે, શું અઘટિત થઈ રહ્યું છે. ભલું થજો સોશ્યલ મીડિયાનું કે મુંબઈમાં એશિયાની સૌથી મોટી ઝુંપડપટ્ટી નામે ધારાવી છે એવો પ્રચાર સાંભળી સાંભળીને મોટા થયા પછી હવે આપણને ખબર પડતી જાય છે કે ત્યાંના સાન ફ્રાન્સિસ્કો જેવા સુંદર નગરમાં ધારાવી કરતાંય ભૂંડી હાલતમાં ફૂટપાથ પર લોકો રહે છે, અત્યંત ગંદી હાલતમાં રહે છે. હવે તમને ખબર પડી જાય છે કે કેલિફોર્નિયા સહિતના કેટલાક અમેરિકન રાજ્યોમાં સુપર સ્ટોર્સ કે મૉલ કે સ્ટેન્ડ અલોન શોરૂમ્સમાં ખુલ્લેઆમ લૂંટફાટ થાય છે અને પોલીસને સત્તાવાર હુકમ છે કે તમારે આમાં વચ્ચે પડવું નહીં. આવું તો દાયકાઓ પહેલાં કેટલીક આફ્રિકન કન્ટ્રીઝમાં જોવા મળતું. હવે તો ત્યાંય કાયદાનું રાજ્ય સ્થપાઈ ગયું છે.

અમેરિકાના ભૂતકાળનો સૌથી કાળો કાળખંડ ત્યાંની ગુલામીપ્રથાનો હતો. અમેરિકામાં વસતી શ્ર્વેત પ્રજા આફ્રિકાથી વહાણો ભરીભરીને આફ્રિકનોને લઈ આવતી, એમનો ગુલામ તરીકે ઉપયોગ થતો, ખરીદ-વેચાણ થાય. એટલું જ નહીં આ ગુલામી પ્રથા બંધ કરવાનું સૂચન આવ્યું ત્યારે આખો દેશ બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયો. એક પ્રદેશના લોકો ગુલામીની પ્રથા ચાલુ રાખવા માગતા હતા તો બીજા પ્રદેશની પ્રજા આ પ્રથા બંધ કરવા માગતી હતી. અને આ બેઉ મતના લોકો વચ્ચે સશસ્ત્ર સંઘર્ષ થયો જે અમેરિકન સિવિલ વૉર તરીકે ઓળખાયો.

સ્ત્રી સશક્તિકરણ અને સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યની બડી બડી વાતો કરીને દુનિયાના બીજા દેશોને આ બાબતમાં ધમકાવ્યા કરતા અમેરિકાએ સ્ત્રીઓને મત આપવાનો અધિકાર ક્યારે આપ્યો ? આઝાદી મળ્યાને લગભગ દોઢસો વર્ષ બાદ. (ભારતે આઝાદી મળતાંની સાથે જે પ્રથમ ચૂંટણી થઈ ત્યારથી સ્ત્રીઓને મતાધિકાર આપ્યો છે.)

અહીં મારે જે વાત માંડીને કરવી છે તે માત્ર સો જ વર્ષ પહેલાંના અમેરિકાની ખૂની રીતરસમોની. સોશ્યલ મીડિયાની સાથોસાથ ભલું થજો હૉલિવુડનું જેને કારણે આ બધી વાતો હવે જગત આખા સુધી ફેલાઈ રહી છે. (હૉલિવુડનાં પાપ પણ ઘણાં મોટાં અને અક્ષમ્ય છે, પણ એ મુદ્દો જુદો છે).

ગયા મહિને એક મોટા હૉલિવુડ ડિરેક્ટરની મોટા બજેટવાળી ફિલ્મ રિલીઝ થઈ જેમાં બે મોટા અભિનેતાઓએ કામ કર્યું છે જેમાં અમેરિકાની એક કાળી બાજુની સત્યકથા તમને હચમચાવી જાય એ રીતે બયાન પામી છે. માર્ટિન સ્કોરસેસી નામ વિદેશી ફિલ્મો જોનારાઓ માટે અજાણ્યું નથી. એંશી વર્ષના આ મહાન ડિરેક્ટરે ‘ટેક્સી ડ્રાઈવર’ અને ‘રેજિંગ બુલ’થી માંડીને ‘ગુડફેલાઝ’ અને ‘કસિનો’ સુધીની અને સુપરહિટ ફિલ્મો ડાયરેક્ટ કરી છે. ગયા મહિને માર્ટિન સ્કોરસેસીની ‘કિલર ઑફ ધ ફ્લાવર મુન’ ફિલ્મ રિલીઝ થઈ. રૉબર્ટ ડી નિરો અને લિયોનાર્દો દિકેપ્રિયો અભિનિત આ ફિલ્મની ખરી મઝા લેવી હોય તો થિયેટરમાં જઈને મોટા પડદે જોવી – કોઈ પણ ફિલ્મની. આ પ્રકારની ફિલ્મો તો ખાસ. જોવા ઉપરાંત સાંભળવાની પણ મઝા આવે. ડેવિડ ગ્રાન નામના જાણીતા અમેરિકન પત્રકારે દસેક વર્ષ પહેલાં એક પુસ્તક લખવા માટે વિષય નક્કી કર્યો. 2017 માં એ પુસ્તક પ્રગટ થયું : ‘કિલર્સ ઓફ ધ ફ્લાવર મુન: ઍન અમેરિકન ક્રાઈમ ઍન્ડ ધ બર્થ ઑફ ધ એફ.બી.આઈ.’ માર્ટિન સ્કોરસેસીએ આ જ પુસ્તક પરથી ફિલ્મ બનાવી છે.

અમેરિકાના ઓક્લાહોમા રાજ્યમાં 1920ના દાયકામાં મોટે પાયે ક્રુડ ઑઈલના ભંડાર મળી આવ્યા. જમીનની નીચેથી જે કંઈ મળી આવે તેના પર સરકારનો હક્ક ગણાય, જમીનમાલિકનો નહીં.

આ રાજ્યના ઓસેજ નામના જિલ્લા (કાઉન્ટી) માં રહેતા મૂળ નિવાસી પ્રજાને ઈન્ડિયન કહેતા અમેરિકાવાળાઓ. (એટલે જ ભારતની પ્રજાને ઈન્ડિયા નામ તથા ઈન્ડિયન તરીકેની ઓળખાણ માટે વાંધો છે. આપણો દેશ પ્રાચીન સમયથી ભારત તરીકે જ ઓળખાય છે અને આપણે સૌ ભારતીય છીએ, ઈન્ડિયન કે પછાત લોકો નથી).

ઑઈલ મળી આવ્યા પછી અમેરિકન અદાલતોએ ઓસેજના ઈન્ડિયનોને જમીનના હક્ક એમની પાસે જ રહે એવો ચુકાદો આપ્યો. ઓસેજવાસીઓએ માની લીધું કે હવે આ ક્રુડ તેલ વેચીને પોતે ખૂબ કમાણી કરશે અને સમૃદ્ધિ પામશે.

પણ શ્ર્વેત અમેરિકનો, જે દુનિયાને લૂંટીને ધનિક બનવામાં માનતા હતા, એમણે પોતાના જ દેશના મૂળ નિવાસીઓને લૂંટવાનું નક્કી કર્યું. કેવી રીતે ? એમનું ખૂન કરીને. એક પછી એક મર્ડર થવા લાગ્યાં. મર્ડર પહેલાં એમની સ્ત્રીઓ સાથે શ્ર્વેત અમેરિકન પરણી જતા જેથી વારસાહક પોતાને મળે. આ વારસાહક મેળવવા અન્ય જે મૂળ નિવાસી સગાંવહાલાં હોય એમની પણ કતલ થઈ જતી જેથી કોઈ બીજો વારસદાર ના રહે. આ બધાં મર્ડરનું ઈન્વેસ્ટિગેશન કરવા માટે અમેરિકન સરકારે ‘બ્યુરો ઑફ ઈન્વેસ્ટિગેશન’ ( બીઆઈ)નો કાર્યવિસ્તાર કરીને 1933માં ફેડરલ બ્યુરો ઑફ ઈન્વેસ્ટિગેશન’ (એફબીઆઈ)નું ગઠન કર્યું અને બીઆઈમાં ઑલરેડી કામ કરતા જે. એડગર હૂવરને ‘એફબીઆઈ’ના પ્રથમ ડિરેક્ટર તરીકેની જવાબદારી સોંપવામાં આવી.

ફિલ્મમાં ‘એફબીઆઈ’વાળો ભાગ નથી. આ જે મર્ડર થયાં તેની તપાસ, કોર્ટ કેસ તથા ચુકાદા પર ફિલ્મ પૂરી થઈ જાય છે. ફિલ્મની ક્લાઈમેક્સ ખાસ જોવા જેવી છે. નોર્મલી સત્ય ઘટના પર આધારિત ફિલ્મ પૂરી થાય એટલે પડદા પર તમને વિગતો વંચાય કે પછી આ પાત્રનું શું થયું, ફલાણા કેરેક્ટરનું શું થયું. અહીં આ વિગતો માર્ટિન સ્કોરસેસીની કલ્પનાને કારણે એકદમ સર્જનાત્મક રીતે રજુ થાય છે. તમે જોજો. મઝા આવશે.

જે દેશ જગતનો જમાદાર બનીને બધાને ડરાવે છે, પોતાને બીજાઓ કરતાં સુપીરિયર માને છે એ દેશ આજની તારીખે પણ ફાર્માસ્યુટિકલ્સ મેન્યુફેક્ચર કરતી ફાર્મા લૉબી દ્વારા આખી દુનિયાને ક્ન્ટ્રોલ કરવા માગે છે. વિવેક અગ્નિહોત્રીની ‘વેક્સિન વૉર’ માં આ વાત નામ દઈને રજુ કરવામાં આવી છે. આ દેશ શસ્ત્રોનું ઉત્પાદન કરીને જગતઆખામાં અશાંતિ ઊભી કરીને અબજો ડોલર કમાય છે. માર્ટિન સ્કોરસેસી જેવા દિગ્દર્શકોએ ફાર્માલૉબી અને આર્મ્સલૉબીનાં કરતૂતો વિશે પણ ફિલ્મો બનાવવી જોઈએ. આ જ રીતે નાણાકીય ગોબાચારી કરીને પોતાના જ નાગરિકો માટે મુસીબતો ઊભી કરતી ત્યાંની નાણાકીય સંસ્થાઓ, બૅન્કો વગેરે વિશે પણ ‘કિલર ઓફ ધ ફ્લાવર મુન’ જેવી ફિલ્મો બનવી જોઈએ. બની જ છે. પણ આ ત્રણેય ક્ષેત્રો વિશે હજુ વધારે અને વધુ અસરકારક ફિલ્મો બનવી જોઈએ જેથી ‘અમેરિકા અમેરિકા’ કહીને જેમનું ગળું સૂકાતું નથી એવા જગતના મુગ્ધ લોકોને ખબર પડે કે ત્યાં માત્ર ડિઝનીલેન્ડ અને ઊંચા ઊંચા મકાનોની ચમકદમક નથી. અમેરિકાની જાજમ તળે છુપાયેલા ઉકરડા પર પરફ્યુમ છંટાવાનું બંધ થવું જોઈએ.

સાયલન્સ પ્લીઝ

અમેરિકા એકમાત્ર એવો દેશ છે જે બર્બરતા અને જંગલીપણામાંથી બહાર આવીને સીધો જ નૈતિક અધ:પતનની ખાઈમાં ગર્ક થઈ ગયો, વચ્ચે વિકસિત સંસ્કૃતિ કે સભ્યતા નામનો કોઈ યુગ આવ્યો જ નહીં.

– ઓસ્કાર વાઈલ્ડ

(‘અમેરિકા ઈઝ ધ ઓન્લી કન્ટ્રી ધેટ વેન્ટ ફ્રોમ બાર્બરિઝમ ટુ ડિકેડન્સ વિધાઉટ સિવિલાઈઝેશન ઈન બિટ્વીન).

• • •

તાજા કલમ: તમને આમાં મઝા પડી રહી છે? તો કમેન્ટ બોક્સમાં તમારી લાગણી કેમ નથી લખતા! તમારા હોંકારા વગર અંધારામાં તીર ચલાવવા જેવું લાગે છે!
—સૌ.શા.

• • •

( સૌરભ શાહના આવા સેંકડો લેખો વાંચવા Newspremi.comના આર્કાઇવ્ઝનો લાભ લો. સૌરભ શાહના રોજેરોજ લખાતા લેખોની જાણકારી મેળવવા વૉટ્સઍપ નંબર ⁨090040 99112⁩ પર તમારું નામ મોકલીને સૌરભ શાહના ગ્રુપમાં જોડાઈ જાઓ.)

• • •

ન્યુઝપ્રેમીને આર્થિક સપોર્ટ આપવા અહીં ક્લિક કરો